ବୈଦ୍ୟଶାସ୍ତ୍ର

ମନ୍ଦାଗ୍ନି ଜ୍ୱରକୁ ହିଙ୍ଗୁଆ ଅଷ୍ଟକ

ଆବର କଥାଏ କହିବା ଶୁଣ ।

ହିଙ୍ଗୁଆ ଅଷ୍ଟକ ଔଷଧ ଗୁଣ ।

ଶୁଣ୍ଠି ପିପ୍ପଳୀ ଯେ ସୈନ୍ଧବ ପୁଣି ।

ମରିଚ କଳାଜିରା ୟାକୁ ପୁଣି ।

ଅଯମୁନାହିଙ୍ଗୁ ସଚେ ମାଢ଼ କରି ।

ହିଙ୍ଗୁଆ ଅଷ୍ଟକ ନାମ ଏହାରି ।

ମନ୍ଦ ଅଗ୍ନି ଜ୍ୱର ଆମ୍ବ ଯୁଗତେ ।

ପେଟ ବ୍ୟଥା ପେଟ ଫୁଲା ସହିତେ ।

ଅଜୀର୍ଣ୍ଣ ସହିତେ ନ ରହେ କେହି ।

ହିଙ୍ଗୁଆ ଅଷ୍ଟକ ଏତେ ଖଣ୍ଡଇ ।

ଅଷ୍ଟାଙ୍ଗ ଅଳୁହି ନାନା ଜ୍ୱରକୁ

ଅଷ୍ଟାଙ୍ଗ ଅଳୁହି ଯେଉଁ ପ୍ରମାଣ ।

ତହିଁର ମହିମା କହିବା ଶୁଣ ।

ଶୁଣ୍ଠି ପିପ୍ପଳୀ ଯେ ମରିଚ କୁଢ଼ ।

କକଡ଼ା ସୁରଙ୍ଗି କାଫଡ଼ ଯଡ଼ ।

ଦୁର୍ଲଭା କଳାଜିରା ଆଦି ଭରି ।

ଏତେ ପଦାର୍ଥ ସମକରି ଚୁରି ।

ମହୁ ପରୀକ୍ଷେ ଅବଲେହ କର ।

ଏହା ଦେଲେ ଖଣ୍ଡେ ନାନାଦି ଜ୍ୱର ।

ଆମ ଶଳିଷମା ଦୁଷର କଥା ।

ହୃଦୟେ ଗରୁ ପେଟ ମୁଣ୍ଡ ବଥା ।

କର୍ଣ୍ଣ ମୂଳିକା ସନ୍ନିପାଚ ଦୁଷ ।

ପିତ୍ତ ଅଜୀର୍ଣ୍ଣ ଜ୍ୱର

ପିତ୍ତ ଅଜୀର୍ଣ୍ଣ ଜ୍ୱର ଯେବେ ହୋଇ ।

ତହିଁକି ଔଷଧ ଦେବା କହି ।

ଅନ୍ତରେ ଜ୍ୱର ଲାଗୁଥାଇ ଶୀତ ।

ଭୋଜନ ବେଳେ ନ ରୁଚଇ ଭାତ ।

ଯଦିହିଁ ଭୁଞ୍ଜିବ ନୁହଇ ଜୀର୍ଣ୍ଣ ।

ଦିନକୁ ଦିନ ଦେହ ହୋଏ ଖିର୍ନ୍ନ ।

ଗରଜୁ ଥାଇ ଯେହ୍ନେ ଘଡ଼ ଘଡ଼ ।

ଫରଚା ହୋଇ ନ ଛାଡ଼ଇ ବାଡ଼ ।

ବେଳ ବୁଡ଼େ ବ୍ୟାଧି ଘେନଇ ଜ୍ୱର ।

ଏହାକୁ ବୋଲିକି ଅଜୀର୍ଣ୍ଣ ଜ୍ୱର ।

ଏଥକୁ ପାଞ୍ଚନ କହିବା ଜାଣ ।

ପାଚଲା ଲିମ୍ବପତ୍ର ତୋଳିଆଣ ।

ତ୍ରିଫଳା ଧନିଆ ପଳତା ପତ୍ର । ଯୁଗତ ।

ବ୍ୟାଧିର ଉଦ୍‌ଯୋଗେ ଏହା ଦେଖି ।

ପାଞ୍ଚ ମାଢ଼ ଘେନ ଦ୍ରବ୍ୟକେ ଲେଖି ।

ଅଷ୍ଟ ଅବଶେଷ ପାଣିରେ ଭାଗ ।

ପିପ୍ପଳି ପରୀକ୍ଷେ ପିଇବ ବେଗ ।

ସପତାଏ ଏହା ଖାଇବ ଯେବେ ।

ପିତଜୀର୍ଣ୍ଣ ଜ୍ୱର ଖଣ୍ଡିବ ତେବେ ।

ପ୍ରତାପ ମାର୍ତ୍ତଣ୍ଡ ରସ

ପ୍ରତାପ ମାରତଣ୍ଡ ରସର ଗୁଣ ।

ସୁବୁଧି ସାଧୁ ବଦ୍ୟ ଯନେ ଶୁଣ ।

ଗରଳ ମାଢ଼େକ ଘେନିମ ହେଜି ।

ମହୁରାଦି ମାଢ଼ ତହିଁରେ ବେଗି ।

ଜେପାଳ ଛ ମାଢ଼ ଟାଙ୍ଗଣା ଚାରି ।

ହିଙ୍ଗୁଳ ଆଠମାଢ଼ ତହିଁ ଭରି

ଅଦାରସ କିଛୁ ମିଶାଇଦେବୁ ।

ଜମ୍ବିଳ ରସେ ମର୍ଦ୍ଦନ କରିବୁ ।

ଯମ୍ବିଳ ରସ ନ ପାଇବୁ ଯେବେ ।

ଶୁଣ୍ଠି ପାଣି ଦେଇ ଖଲିବୁ ତେବେ

ଚଣାସମ କରି ବାନ୍ଧିବୁ ବଡ଼ଇ ।

ସିତଳାରେ ସବୁଥିବୁ ସଂଯାଡ଼ି ।

ଏଥିରୁ ମାତ୍ରାଏ ଖାଇଲେ ବଡ଼ି ।

ନାନାଦି ବ୍ୟାଧିମାନ ଯାଇ ଛାଡ଼ି ।

ପଥିହିଁ ସଂଯୋଗ ମନରେ ହେଯ ।

ଶାଗ ଆମ୍ବିଳ ଯେ ଆମିଷ ତେଜ ।

ବୈଲୋଚନ ରସ

ଆବରକଥାଏ ଶୁଣ ଉପାମ ।

ସୁବୁଧି ସାଧୁ ବଦ୍ୟଜନେ ଶୁଣ ।

ଯେବଣ ପ୍ରକାରେ ହୋଇବ ଭଯ୍ୟ ।

ତାହା କହି ଦେବା ମନରେ ହେଯ ।

ଶୋଧନ ଉଷ୍ମ ଚାରିଭାଗକ ରସି ।

ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଭସ୍ମ ଭାଗେ ତହିଁ ମିଶି ।

ଶୋଧନ ଲୁହା ପଳେ ତହିଁମାନ ।

ଟାଙ୍ଗଣା ଭାଗେ ତହିଁକି ଘେନ ।

ଚିରେ ଦୋରୁଅ ଭିଆଇଲେ ଭଲ ।

ନୋହିଲେ ଅରଖ ରସରେ ଖଲ ।

ଶଙ୍ଖ ଚୁର୍ଣ୍ଣ ମାଢ଼େ ଭିତରେ ଲାଇ ।

ଖରାରେ ତାହା ଶୁଖାଇବ ନେଇ ।

ଶୁଖିଲେ ସେ ମୁହଁ ହାଣ୍ଡିରେ ଭର ।

ଗଜପୁଟରେ ତତପର କରେ ।

ହାଣ୍ଡି ମୁହଁରେ ଯେ ପିହାଣ ଭରି ।

ଜାଳ ଦେଉଥିବ ଅଳପ କରି ।

ସମଭାଗେ ଯେବେ ହୋଇବ ପାଗ ।

ତଳରେ ଓହ୍ଲାଇ ଥୋଇବ ବେଗ ।

ବଇଲୋଚନ ଏ ଅପୂର୍ବ ରସ ।

ପିପ୍ପଳି ପରିକ୍ଷ ହରିବ ଦୋଷ । (୧)

(୧) ଖ ପୋଥିରେ ଅଧିକ- ଏ ବଡ଼ି ଦେଇଣ ନୁହ ବିରସ ।

ଏହା କହିଲେ ଦୀନକୃଷ୍ଣ ଦାସ ।

ଘୋଡ଼ା ତୁଡ଼ି ରସ

ଘୋଡ଼ା ତୁଡ଼ି ରସ କେମନ୍ତ ଗୁଣ ।

ସୁବୁଧି ସାଧୁ ବଦ୍ୟମାନେ ଶୁଣ ।

ରସବିସ ଗନ୍ଧ ଏ ହରିତାଳ ।

ତିକଟୁକ ଟାଙ୍ଗଣା ତ୍ରିଫଳା ଖାର ।

ଭୃଙ୍ଗରାଜ ଦୋରୁଅରେ ବାନ୍ଧିବ ବଡ଼ି ।

ଚଉଷଠୀ ରୋଗ ହରଇ ଘୋଡ଼ାଚୂଡ଼ି

ଗନ୍ଧକ ମହୁରା ପାରୁଆ ରସ ।

ହରିତାଳ ଟାଙ୍ଗଣା, ତ୍ରିଫଳା ତ୍ରିକଟୁକ ପିସ

କନକା ତିନିମାଡ଼ ତହିଁରେ ଭରି ।

ଭୃଙ୍ଗରାଜ ରସରେ ମର୍ଦ୍ଦନ କରି ।

ଚଣା ଗୋଟି ଭାବ ଯେବଣ ମତେ ।

ଏ ବଡ଼ି ବାନ୍ଧିବ ସେହି ଯୁଗତେ ।

ଖରାରେ ନେଇ ଶୁଖାଇବ ଆଣ୍ଟେ ।

ଯତନ କରି ଥୋଇବ କରାଟେ ।

ଯେଉଁ ଲୋକର ମଳମୁତ୍ର ନୋହେ ।

ପେଟ ଫୁଲାଇଣ ଅଜିର୍ଣ୍ଣ ହୋଏ ।

ଅଦାରସେ ତାକୁ ଦେବ ଏ ବଡ଼ି ।

ଭେଦ ହୋଇବ ଯେ ପ୍ରକୃତ ଛାଡ଼ି

ଅଳ୍ପ ପଥି ତାକୁ ନ ଦେବ ଆଉ ।

ଖଇ, ଚୂଡ଼ା, ଚାଇଳ କରିବ ଯାଉ

ଯେଉଁ ଲୋକ ପେଟରେ ପିଳୋହି ଥାଇ ।

ଗୋମୂତ୍ରେ ତାହାକୁ ଏ ବଡ଼ି ଦେଇ ।

ଚିନିଗୁଡ଼ ତହିଁ ପରୀଷ ଦେବ ।

ଗୁଆ ପ୍ରମାଣେ ବଡ଼ି ବାନ୍ଧିଥିବ ।

ଚଉଦ ଦିବସ ଖାଇବ ଯେବେ ।

ପିଳୋହି ବ୍ୟାଧି ଭଲ ହୋଇବ ତେବେ ।

ଏଥକୁ ପଥି ତବତ ଭାତ ।

ବେଞ୍ଜନ କରିବ ପିତା ସଂଯାତ ।

ଅଳପ ଜ୍ୱରକୁ ଶୁଣ୍ଠିରେ ଦେଇ ।

ଯେତେବେଳେ ଦେହ ଶଉଚ ହୋଇ ।

ବଡ଼ି ଭଣରେ କହିବା ବାରଣ ।

ପଥି କରିବ ଧନିଆ ପାଞ୍ଚନ ।

ବାତଜ୍ୱର ଯେବେ ମୁଣ୍ଡରେ ଥାଇ ।

ତୁଣ୍ଡରେ ପାଣି ଯେ ବହୁତ ଥାଇ

ତେମନ୍ତ ମୁଳୁକୁ ଏହି ବଟିକା ।

ତପତ ପାଣିରେ ଖଲିବ ଏକା

ପିପ୍ପଳି ପାଞ୍ଚ ଚିନା ତହିଁରେ ଭରି ।

ପାଞ୍ଚନ ବିହିବ ଯତନ କରି ।

ତହିଁକି ପଥି କହିବାକେ ବୋଧ ।

ତପତ ଭାତକୁ ତପତ ଦୁଧ ।

ଶାଗ ଆମ୍ବିଳ ବିବର୍ଜିତ ବିଧି ।

ଏତେ ବାତ ଜ୍ୱର ହୋଇବ ସାଧି ।

ଯେବଣ ଲୋକର ବଥାଇ ପେଟ ।

ଆମ୍ବ ଗୁଳୁମ ଯେ ନାନା ଉତ୍‌କଟ ।

ଏଥିର ସଙ୍ଗତେ ମରିଚ ଫଳି ।

ତପତ ପାଣି ମନ୍ଦାକରେ ଗୋଳି ।

ଦଶ ଦିନ ଯେବେ ଖାଇବ ବଡ଼ି ।

ଆମ୍ବ ଗୁଳୁମ ବ୍ୟାଧି ଯିବ ଛାଡ଼ି ।

ଏକାନ୍ତରେ ଯେବେ ପେଟ ବଥାଇ ।

ମରିତ ସଙ୍ଗତେ ଏ ରସ ଖାଇ

ମନ୍ଦ ଅଗ୍ନିଂ ଜ୍ୱର କରଇ ଯାକୁ ।

ପାନ ସଙ୍ଗତେ ଖୁଆଇବ ତାକୁ

ଯେଉଁ ଲୋକକୁ କରୁଥାଇ କାଶ ।

ତାହାକୁ ଏବଣ ବିହିବ ରସ

କେସରଦା ଗଛ ପତର ଆଣି ।

ମରିଚ ସାତ ଗୋଟା ଦେବ ଗଣି,

ବଡ଼ି ମାତରାଏ ତହିଁରେ ଭରି ।

ଚୋବାଇ ଖାଇବ ଯତନ କରି ।

ନିରାମିଷ ପଥି ତବତ ଭାତ ।

ଯେଉଁବାଗେ ବ୍ୟାଧି ହୋଇବ ହତ ।

ଆମ୍ବ ବାତ ବ୍ୟାଧି ଯାହାକୁ ଯଡ଼ି ।

ବେଗୁନିଆ ରସେ ଦେବ ଏ ବଡ଼ି ।

ପେଟଫୁଲାକୁ ପିପ୍ପଳିରେ ଦେବ ।

ମରିଚ ସାତଗୋଟା ତହିଁ ଥିବ ।

ଶୁଣ୍ଠି ଚିନାକେ ମାତର ଏ ରସ ।

ଯେଉଁ ରୂପେ ବ୍ୟାଧି ହୋଇବ ନାଶ ।

ଧନିଆ ଭରିଣ ପରୀକ୍ଷ ଶୁଣ୍ଠି ।

ପଥି କିସ ଯୋଗ ଏମନ୍ତ ସେଟି ।

ଘୋଡ଼ା ଚୋଡ଼ୀ ରସ ଏମନ୍ତ ଗୁଣ ।

କୃଷ୍ଣଦାସ କହେ ସୁଜନେ ଶୁଣ ।

ଚନ୍ଦ୍ର ଉଦେ ଅଞ୍ଜନ

ଶୁଣ ସୁବୁଧି ସାଧୁ ବଦ୍ୟଜନ ।

ଚକ୍ଷୁକୁ ଅଞ୍ଜନ କହିବା ଶୁଣ ।

ହରିତକ ମଞ୍ଜି ମାଢ଼େ ନିର୍ମାଣ ।

ବାହାଡ଼ା ମଞ୍ଜି ସମ ମାଢ଼େ ଆଣି

ମଣିସିଳରୁ ମାଢ଼େ ତହିଁ ଭରି ।

ତିନି ଓଷଧ ସମଭାଗ କରି ।

ଶିଳରେ ଚୁରି ଛାଣି (୧) କରି ଥୋଇ ।

ଛାଗଳ ଦୁଧରେ ଖଲିବ ନେଇ

(୧) ଖ ପୋଥି- ସମ

ଖରାରେ ଶୁଖାଇ ବାନ୍ଧିବ ବଡ଼ି ।

ଯେଉଁ ଚକ୍ଷୁର ପ୍ରଳ ଥିବ ପଡ଼ି

ମହୁ ପରୀକ୍ଷେ ଯେ ଏ ବଡ଼ି ଖଲ ।

ଲୋଚନେ ରଞ୍ଜିଲେ ହୋଇବ ଭଲ ।

ଲେଞ୍ଜରା ଚକ୍ଷୁ ହୋଇଥିବ ଯାର ।

ପାଣିରେ ଖଲିବ ଏ ବଡ଼ି ସର

କଜ୍ଜ୍ୱଳ ପ୍ରାୟେ କରି ଯେବେ ଘେନି ।

ନିର୍ମଳ ହେଇବ ଲୋଚନ ବେନି

ଚନ୍ଦ୍ର ଉଦେ ବଡ଼ିଏ ଦିବ୍ୟ ଏ ରସ ।

ଓଷଧ ଭଣେ ଦୀନକୃଷ୍ଣ ଦାସ ।

ତେର ସନ୍ନିପାତକୁ

ସୁବୁଧି ସାଧୁ ବଦ୍ୟମାନେ ଶୁଣ ।

ତେର ସନ୍ନିପାତ କହିବା ଗୁଣ

ଅନ୍ତିକା ଦନ୍ତିକା କଣ୍ଠ କୁବୁଜ ।

ଜିଭ୍ୟା କର୍ଣ୍ଣମୂଳ ସହିତେ ହେଜ ।

ଗୁରୁତେଜ ଦାରାକ୍ଷ ସନ୍ଧିକ ନାମ ।

ସିତାଙ୍ଗ ସନ୍ନିପାତ ଚିତ୍ତଭ୍ରମ ।

ଭଗ୍ନନେତ୍ର ଅଭିମାନକୁ ଭରି ।

ପ୍ରଳାପ କରନ୍ତି ତିଷ୍ଟା ଆଦି କରି ।

କୁମ୍ଭିଣା (୨) ସନ୍ନିପାତ ତହିଁକି ଲାଗ ।

ଏତେ ସନ୍ନିପାତ ଦେହକୁ ରୋଗ ।

ଏଥି ଭିତରେ ଅଛି ଭଲ ମନ୍ଦ ।

ଶୁଣ ବଦ୍ୟଜନେ ଫେଡ଼ିବା ଧନ୍ଦ ।

ଅନ୍ତିକା ଦନ୍ତିକା ଭ୍ରମଣି ଚିତ ।

ସାଧ୍ୟ ନୁହନ୍ତି ଏତେ ସନ୍ନିପାତ ।

କଣ୍ଠ କୁବୁଜ ସନ୍ନିପାତ ଯେହୁ ।

ଅତି କଷ୍ଟରେ ସାଧ୍ୟ ହୋଇ ସେହୁ ।

(୨) ଖ ପୋଥି - କୁମ୍ଭନି

ଗୁରୁଦାହି ସନ୍ନିପାତକୁ ଡରି ।

ଏ ବ୍ୟାଧି କଲେ ମଳୁ ଯାଇ ମରି ।

ଅଙ୍ଗକଷଣ ମତିଭ୍ରମ ହୋଏ ।

ମୁଖ ଦିଶଇ ହଳଦିଆ ମୟେ ।

ନାସାରେ ପବନ ବହଇ ହେଳୁ ।

ଅବଶ୍ୟ ମରଇ ଏମନ୍ତ ମଳୁ ।

ହରିବିନ୍ଧା କାମି ସମତୁଳ ଧରି ।

ନାଗବହନୀ ଦେଇ ଯାର କରି

ଦଶଗୁଣେ ଲାଞ୍ଜ ବୁଲାଇ ଯେବେ ।

ସିଦ୍ଧରସମ୍ପୁଡ଼ କହିଲେ ତେବେ ।

ଘୃତ ମହୁ ସାକର ସଙ୍ଗତେ ରଞ୍ଜି ।

ସୋରିଷ ପ୍ରମାଣେ ଅଦାରସେ ଭୁଞ୍ଜି

ମୂତ୍ର ଜାଣି ଯେବେ ଧାନେକ ଦେସି ।

ମଲାର ଜୀବନ ତେବେ ନେଉଟି ଆସି ।

ରସରାଜରସ

ଏ ରସ କଥା ଏ ପ୍ରତି ବିଧାନ ।

କହିବା ଶୁଣ ବିଦ୍ୱଜନମାନ ।

ରସ ମହୁରା ଦୁଇମାଢ଼େ ଭରି ।

କାସିମିରା ଗନ୍ଧେକ ମାଢ଼େକ କରି ।

ନାଗ ଯେ ତମ୍ବା ତହୁଁ ମାଢ଼େ ଭର ।

ଚିତାମୂଳରୁ ମା୧ଢ଼େକ ଭର ।

ଲାଙ୍ଗୁଡ଼ ଯେତେ ଜନ୍ତୁଙ୍କର ଥାଇ ।

ତାହାଙ୍କ ପିତରୁ ମାଢ଼େକ ଲାଇ ।

ଘୃତ ଯେ ଘିଅ ତହୁଁ ମାଢ଼େ କର ।

ମହୁରା ମାଢ଼େକ ତହିଁରେ ଭର ।

ସବୁପଦାର୍ଥ ସମଭାଗ କରି ।

ମହୁରା ମାଢ଼େକ ତହିଁରେ ଭର ।

ଫେଡ଼ି କହୁଅଛି ଔଷଧ ଧନ୍ଦି ।

ଏ ରସ ସୋରିଷ ସମାନେ ବାନ୍ଧି ।

ବାନ୍ଧିବ ଅଦାରସ ଘେନି ବଡ଼ି ।

ସନ୍ନିପାତ ଯିବ ଦେହରୁ ଛାଡ଼ି ।

ବଳିଆର ଯେବେ ଦେଖିବ ରୋଗ ।

ଧାନେ ପ୍ରକାଣେ ସେ କରିବ ଯୋଗ ।

ଏ ବଡ଼ି ନାମ ରସରାଜ ହୋଇ ।

ସ୍ୱର୍ଗରୁ ଅଶ୍ୱିନୀ କୁମାର କହି ।

(୧) ଖ ପୋଥିରେ ଚିନ୍ତାମଣି ରସ ନାହିଁ ।

ଚିନ୍ତାମଣି ରସ (୧)

ଏଥୁ ଉତାରେଣ କହିବା ଯିସ ।

ଚିନ୍ତାମଣି ନାମ ଏ ବଡ଼ଇ ରସ

ରସ ଗନ୍ଧକ ଅଭ୍ର ହରିତାଳ ।

ସାଚି ସଉଚ ଯେ ଟାଙ୍ଗଣା ଖାର ।

ପାଞ୍ଚରସ ଦେଇ ଆମ୍ବିଳ ଭର ।

ସକଳ ବ୍ୟାଧି ଚିନ୍ତାମଣି ହର ।

କାଶଶ୍ୱାସ ଆସି ସକଳ ଯାଇ ।

ମଳୁ ନ ଯାଣଇ କେମନ୍ତେ ଖାଇ ।

ଅରୁଚି ରାଚଇ ଭୋଜନେ ସୁଖ ।

ଦୋଷ ସନ୍ନିପାତ ହରଇ ଦୁଃଖ ।

ଚକ୍ଷୁ ମୁଖ ରୋଗ ନାକ ଆର ଯିସ ।

ମୂଳକୁ ହରଇ ଏ ଦିବ୍ୟ ରସ ।

ଏ ରସ ଯେଉଁ ଭାଗେ ବନ୍ଧା ହୋଇ ।

ତହିଁକି ଔଷଧ ଦେବାକ କହି ।

ରସ ମହୁରା ଯେ ଗନ୍ଧକ ତିନି ।

ହରିତାଳ ରସ ତୃଣକୁ ଘେନି ।

ସଉଚଳ ଟାଙ୍ଗଣା ଓ ବିଟଲୁଣ ।

ଭୋଟ ସାବଳୀ ଯେ ସକଳ ପୁଣ ।

ଲୁଣରେ ହୋଇବ ଏ ଚାରିପଦ ।

ମାଢ଼େ ମାଢ଼େ ଘେନ ସବୁ ଔଷଧ ।

ଜମ୍ବିଳ ରସରେ ମର୍ଦ୍ଦନ କରି ।

ଏ ବଡ଼ି ବାନ୍ଧିବ ଯେସନେ ବିରି ।

କାଶ, ଶ୍ୱାସ ଆଦି ସକଳ ନାଶେ ।

ଅଗ୍ନିଜାତ ହୋଇ କ୍ଷୁଧା ହିଁ ବସେ ।

ବାସଙ୍ଗ ବକଳ ବାଟିଣ ଭରି ।

ଏ ବଡ଼ି ନେବ ଅନୁପାନ କରି ।

ଅନନ୍ତ ସମୁଦ୍ର ରସ

ଆବର ଔଷଧ ଶୁଣ ଉପାମ ।

ଅନନ୍ତ ସମୁଦ୍ର ରସ ନାମ ।

ରସରୁ ଭାଗେ ଗନ୍ଧକରୁ ଭାଗେ ।

ହରିତାଳ ଭାଗେ ତହିଁରେ ଲାଗେ ।(୧)

ହେଙ୍ଗୁଳ ମଣି ସିଳସମ କରି ।

ତୁତିଆ ମିଶା ଖପରକୁ ଭରି ।

ବଙ୍ଗ ଭସ୍ମ ଲୋହ ଭସ୍ମ ଆବର ।

ରୂପା ଭସ୍ମ ମୂଳେ ରସ ସିନ୍ଦୂର ।

(୧) ଖ ପୋଥି- ରସରୁ ଭାଗେ ହରିତାଳ ଭାଗେ ।

ହିଙ୍ଗୁଳ ମଣିଶିଳ ଭାଗେ ଭାଗେ

ତୁତିଆ ମିଶା ଖପରକୁ ଭରି ।

ଏତେ ଔଷଧ ସମକଛ କରି ।

ଟାଙ୍ଗଣା ଭାଗେ ଶିଳାଜତୁ ଦୁଇ ।

ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଭସ୍ମରୁ ଭାଗେକ ଲାଇ ।

ରସାଞ୍ଜନ ତହିଁ ଭିତରେ ଭର ।

ଏତେ ଦ୍ରବ୍ୟରୁ ଭାଗେ ଭାଗେ କର ।

ଦାରୁ ବାରଭାଗ ପ୍ରବାଳ ଷୋଳ ।

ଆଠଭାଗ ତହିଁ ମହୁରା ଗୋଳ

ମାଛପତି ଭାଗେ ମିଶାଅ ଏକ ।

ମଗର ପିତ୍ତରୁ ଭାଗେକ ଭର ।(୨)

(୨) ଖ ପୋଥି - ମଇଁଷି ପିତ୍ତରୁ ଭାଗେ ଚହିଁକି ।

ମୟୂର ପିତ୍ତରୁ ଭାଗେକ ଲେଖି ।

କୁମ୍ଭୀର ପିତ୍ତ ବୋଦାପିତ୍ତ ବେନି ।

ଏତେ ପିତ୍ତରୁ ଭାଗେ ଭାଗେ ଘେନି ।

କୁମ୍ଭାଟୁଆ ପିତ ବୋଦା ପିତ ବେନି ।

ନାନା ପିତରୁ ଭାଗେ ଘେନି ।

ଏହାସବୁ ଏକ କରି ଘାଣ୍ଟିବ ।

ପଞ୍ଚୁକୁଳ ପାଣି ତହିଁ ବାଟିବ ।

କୃଷ୍ଣ ତୁଳସୀରୁ ଦୋରୁଅ ଆଣିବ ।

ଚିରାଇତା ଦୋରୁଅ ଖଲିବ ପୁଣି ।

ପାନ ରସ ଅଦାରସ ପ୍ରକାରେ

ପୁଣି ଖଲିବ ବେଗୁନିଆ ଦୋରୁଅରେ ।

ଲହ ଲାଙ୍ଗୁଳିଆ ଦୋରୁଅ ଆଣି ।

ତହିଁରେ ପହରେ ଖଲିବ ପୁଣି ।

ଏଥକୁ ସଂଶୟେ ଫେଡ଼ିବା ଧନ୍ଦି ।

ସୋରିଷ ପ୍ରମାଣେ ଏ ବଡ଼ି ବାନ୍ଧି

ବ୍ୟାଧି ଅନୁକର୍ମେ ମଳୁକୁ ଦେବ ।

ବୁଝିମଣି ସ୍ୱାନ୍ତି କରୁଣ ଥିବ ।

ଅନନ୍ତ ସମୁଦ୍ର ଏ ନାମ ରସ ।

ସକଳ ବ୍ୟାଧିକି କରଇ ନାଶ ।

ବିଚିତ୍ରବାଡ଼ି ହୋଇଥିବ ଯାକୁ ।

ପଇଡ଼ ପାଣିରେ ଦେବ ତାହାକୁ ।

ପଇଡ଼ ପାଣି ନ ମିଳିବ ଯେବେ ।

ଥିରି ତୋଡ଼ାଣିରେ ଦେବାକ ତେବେ ।

ପିତ ଶଳିଷମା ଯା ଦେହେ ଥିବ ।

ମହୁ ପିପ୍ପଳୀରେ ଏ ରସ ଦେବ ।

ବାତ ଶଳିଷମା ଯହିଁ ପ୍ରକାଶ ।

ଲବଙ୍ଗରେ ଦେବ ଏ ଦିବ୍ୟ ରସ ।

ପୋଖତିକୁ ଅଦାରସରେ ଦେଇ ।

ନୋହିଲେଣ ଚିତାମୂଳରେ ଖାଇ

ନୋହିଲେ ବେଗୁନିଆ ଦୋରୁଅରେ ।

ବ୍ୟାଧି ଛାଡ଼ିଯିବ ଏତେ ପ୍ରକାରେ

ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଆଜ୍ଞା ପ୍ରମାଣେ ।

ଦୀନକୃଷ୍ଣ ଦାସ ଓଷଧ ଭଣେ ।

ତାରେକ ରସ

ତାରେକ ରସ ଯେଉଁ ଭାବେ ହୋଇ ।

ତହିଁକି ଓଷଧ ଦେଉଛି କହି

ଗନ୍ଧକ ମଣିସିଳ ପାରା ରସ ।

ତୁତିଆ ମହୁରା ଟାଙ୍ଗଣା ଯିସ

ଅଭର ଭସ୍ମ ଲୋହ ଭସ୍ମ ଦୁଇ ।

ରସ ସିନ୍ଦୂର ଯେ ମାଢ଼େକ ହୋଇ

ଦାରୁ ତିନିମାଢ଼ ଗରଳ ଚାରି ।

ରୋହି ପିତ ମାଢ଼େ ତହିଁରେ ଭରି ।

ଯେତେକ ଓଷଧ କହିଲେ ବର୍ଣ୍ଣ ।

ସବୁଠାରୁ ମାଢ଼େ ମାଢ଼େକ ଘେନ

ମଇଁଷି ପିତରେ ଖଳିବ ବାଡ଼ି ।

ଅଦାରସ ଦେଇ ବାନ୍ଧିବ ବଡ଼ି ।

ନୋହିଲେ ଚିତାକୂଳ ଦୋରୁଅରେ ।

ବଡ଼ ଜିରା ଯେହ୍ନେ ସେହି ପ୍ରକାରେ ।

ଚକ୍ଷୁ ରୋଗକୁ ତ୍ରିକୂଟରେ ଦେଉ ।

ହିଞ୍ଜଳ ରସରେ ପୋଖତୀ ଖାଉ ।

ବାତ ଶଳିଷମା ଯହିଁ ପ୍ରକାଶ ।

ଲବଙ୍ଗରେ ଦେବ ଏ ଦିବ୍ୟ ରସ ।

ଜଳା ସନ୍ନିପାତ ଯାହାକୁ ହୋଇ ।

ଚତ୍ୱ ଯାତକରେ ଏ ବଡ଼ି ଦେଇ ।

ପିତ ଦୋଷକୁ ମହୁ ଘେନି ଖାଇ ।

ବାଡ଼ି ଲୋକକୁ ତୋଡ଼ାଣିରେ ଦେଉ

ପୋଖତୀ କି କାଞ୍ଜି ପାଣିରେ ଭରି ।

ତାରେକ ରସ ଏତେ ବ୍ୟାଧି ହରି ।

ପ୍ରତାପ ଲଙ୍କେଶ୍ୱର ରସ

ପ୍ରତାପ ଲଙ୍କେଶ୍ୱର ଯେଉଁ ଭାବେ ।

ତହିଁର ମହିମା କହିବା ଏବେ ।

ପାରୁଅରସୁର ଷଡ଼ ଭାଗ କରି ।

ସର୍ପ ଗରଳ ଦୁଇ ଭାଗ କରି ।

ମହୁରା ଛଡ଼ ଭାଗ ହୋଇବ ଯେତେ ।

ଗନ୍ଧକ ତହିଁରେ ଭରିବ ତେତେ

ମଣିସିଳରୁ ଦୁଇଭାଗ ଭରି ।

ହରିତାଳ ତହିଁ ଦ୍ୱିଭାଗ କରି ।

ଟାଙ୍ଗଣା ବେନି ତମ୍ବାଭସ୍ମ ତିନି ।

ମଗର ପିତ ଦୁଇଭାଗ ଘେନି ।

ମାଛ ପିତ ଦ୍ୱି ଭାଗ କର ।

ମଇଁଷି ପିତ ଦୁଇଭାଗ ଭର ।

ବୋଦା ପିତରୁ ଦୁଇଭାଗ କରି ।

ସମଭାଗ କରି ବାନ୍ଧିବ ବଡ଼ି ।

ଏଥକୁ ଫେଡ଼ିଣ କହିବା ଧନ୍ଧ ।

ଚିରାଇତା ରସେ ଏ ବଡ଼ି ବାନ୍ଧ ।

ଚିରାଇତା ରସ ନ ପାଇବା ଯେବେ ।

ଅଦାରସ ଦେଇ ବାନ୍ଧିବ ତେବେ ।

ଆବର କଥାଏ କହିବା ଯାହା ।

ଗୁଞ୍ଜ ପ୍ରମାଣେ ବାନ୍ଧିଥିବ ତାହା ।

ଗୋଟିଏ ବିହିବ ଯେଉଁ ମଳୁକୁ ।

ପାଞ୍ଚ ପଇଡ଼ ପିଆଇବ ତାକୁ । (୧)

ଗଉତମ ୠଷି ବଚନ ଏହି ।

ଏଥକୁ ଅପ୍ରତେ ନ କର କେହି ।

ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପଦ୍ମ ଚରଣ ।

ଦୀନକୃଷ୍ଣ ଦାସ ପଶେ ଶରଣ ।

(୧) ଖ ପୋଥିରେ ଅଧିକ : ପରୀକ୍ଷ କରିବ ନବାତ ପଣା ।

ବଇଦ ହୋଇଣ ନୋହିବ ବଣା ।

କଫକେତୁ ରସ

କଫକେତୁ ରସ ଯେଉଁ ବିଧାନେ ।

ତାହା କହିଦେବା ଶୁଣ ସୁଜନେ

ରସ ମାଢ଼େକ ଯେ ଗନ୍ଧକ ଦୁଇ ।

ମରିଚ ମାଢ଼େ ଯେ ଲବଙ୍ଗ ଲାଇ

କନକା ଚାରିମାଢ଼ ତହିଁରେ ଭର ।

ଜମ୍ବିଳ ରସରେ ମର୍ଦ୍ଦନ କର

ଫେଡ଼ି କହୁଅଛି ଔଷଧ ସନ୍ଧି ।

ଗୁଞ୍ଜ ପ୍ରମାଣରେ ଏ ବଡ଼ି ବାନ୍ଧି (୧)

(୧) ଖ ପୋଥିରେ ଅଧିକ- କଫ ଶଳିଷମା ଯା ଦେହେ ଥାଇ ।

ବାସଙ୍ଗ ରସରେ ଏ ବଡ଼ି ଦେଇ ।

ପିତ୍ତ ଶଳିଷମା ଯହିଁ ପ୍ରକାଶ ।

ଲବଙ୍ଗ ଘେନି ଖାଉ ଏ ରସ ।

ବାଳୁତ ପୁଅକୁ କଲେଟି ଜ୍ୱର ।

ଏ ବଡ଼ି ଦେବ ଅକ୍ରାନ୍ତି ଦୋରୁଅର ।

କଫ କେତୁ ରସ ଏତେକ ଗୁଣ ।

ସୁବୁଧି ସାଧୁବଦ୍ୟ ଜନେ ଶୁଣ ।

ମହରା ଅଷ୍ଟକ

ମହୁରା ଅଷ୍ଟକ ଏ ମଣିସିଳ ।

କକଡ଼ା ଶୃଙ୍ଗୀକୁଢ଼ ଘେନି ମନେ ବିଚାର

ଏତେ ପଦାର୍ଥ ଘେନି ଶୁଖାଇ ଚୁର ।

କନାରେ ଛାଣି ମାଲପାରେ ଭର ।

ଖଲିବୁ ସୋରିଷ ମାଲପା ଘେନି ।

ଖରାରେ ଦେବୁ ଦିନା ଦୁଇତିନି ।

ଦେହରେ ଏହାଯେ ଲୋପନ କର ।

ଚମଦଳା ଯାଦୁ ବିହିଞ୍ଚି ଦୂର ।

ଦୁର୍ଗା ଅଭ୍ରରସ ଧାତୁକାଦି ଚୂର୍ଣ୍ଣ

ଶୁଣ ସୁବୁଧି ସାଧୁ ବଦ୍ୟଜନ ।

ଏବେ କହିବା ଧାତୁକାଦି ଚୂର୍ଣ୍ଣ

ଧାତୁକୀ ଫଳ ଯେ ଅତୋସି ବେନି ।

ମୁଥା ବେଲସୁଣ୍ଠା ଧନିଆ ତିନି ।

ଶୁଣି ବଡ଼ ଜିରା ଯିଅଳା ଭରି ।

କଳାଜିରା ସଯଳ ସହି କରି

ଖଇର ଇନ୍ଦ୍ରଯିବ ସୁପିପ୍ପଳ ।

ଅକାନବିନ୍ଧି ଯେ ମାଢ଼େକ ମୂଳ ।

ସଇନ୍ଧବ କୁରୁବେଲି ମୋଚରସ ।

ଲୋଧ ଯାଈଫଳ ଲବଙ୍ଗ ଯିସ

ସବୁ ଔଷଧ ମାଢ଼େ ମାଢ଼େ କରି ।

ଖରାରେ ଶୁଖାଇ ଶିଳରେ ଚୁରି ।

ଏଥକୁ ଅନୁପାନ ଦେବା କହି ।

ମଳୁକୁ ଏହା ଛେଳିଦୁଧରେ ଦେଇ ।

ଭଣ୍ଡାରସ ପାଣିରେ ଖାଇଲେ ଖାଉ ।

ନୋହିଲେ ମୁସାକାନି ଦୋରୁଅରେ ଦେଉ ।

ଏତେକେ ହଗା ଅତିସାର ଯାଇ ।

ରକତ ବାଡ଼ି ଆଦି ଭଲ ହୋଇ ।

ବାଳେକ ଚତୁର୍ଥୀ

ଆରେକ ଔଷଧ କହିବା ଏବେ ।

ବାଳେକ ଚତୁର୍ଥୀ ଯେବଣ ଭାବେ ।

ଯାଈଫଳ ମାଢ଼େ ଅତୋସି ବେନି ।

ମୁଥା ଟାଙ୍ଗଣା ଇନ୍ଦ୍ରଯବ ଘେନି

କକଡ଼ା ଶୃଙ୍ଗୀ ଅଗର ଖଇର ।

ଏ ସାତମାଢ଼ ଏକ କରି ଚୁର

ବାଳୁତ ପୁଅକୁ ମହୁରେ ଦେଇ ।

ଏତେକେ ଅତିସାର ଭଲ ହୋଇ ।

କଣ୍ଡୁରୋଗକୁ ଔଷଧ

କଣ୍ଡୁରୋଗ ହୋଏ ଯେମନ୍ତେ ସାଧ୍ୟ ।

ତହିଁକି କହିବା ଦିବ୍ୟ ଓଷଧ ।

ମଣିସିଳ ମାଢ଼େ ଗନ୍ଧକ ବେନି ।

କୁଢ଼ କଳାଜିରା ଜିରାକୁ ଘେନି ।

ଖରାଇ ଶୁଖାଇ ଶିଳରେ ଚୂର ।

ସୋରିଷ ମାଲପା ତହିଁରେ ଭର

ଅଷ୍ଟାଙ୍ଗ ସ୍ୱରୀରେ ଲଗାଇ ଦେଇ ।

କାଛୁ କଣ୍ଡୁ ରୋଗ ଏତେକେ ଯାଇ

ଅଗ୍ନିମୁଖା ଚୂର୍ଣ୍ଣ

ଅଗ୍ନିମୁଖା ଚୂର୍ଣ୍ଣ ଯେଉଁ ଓଷଧ ।

ତାହା କହିଦେବା ଶୁଣରେ ବଦ୍ୟ

ଶୁଣ୍ଠି ପିପ୍ପଳି ଯେ ବିଡ଼ଙ୍ଗ ତିନି ।

କରଞ୍ଜ ମୂଳ ପାଞ୍ଚମାଢ଼ ଘେନି ।

ଅଭୟା ପାଞ୍ଚମାଢ଼ ତହିଁରେ ଭରି ।

ପାଞ୍ଚ ପାଞ୍ଚ ମାଢ଼ ସବୁହିଁ କରି ।

ଖରାରେ ଶୁଖାଇ ଶିଳରେ ଚୁର ।

ଏଥକୁ ଏବେ ଅନୁପାନ କର ।

ସାକରେ ଖାଉ କି ମହୁରେ ଖାଉ ।

ଆମ୍ବବାତ ପିତ ନ ଥିବ ଆଉ ।

ଅଜୀର୍ଣ୍ଣ ମନ୍ଦ ଅଗ୍ନି ଶ୍ୱାସ କାଶ ।

ଅରୁଚି ସ୍ଥୁଳ ଶୋଥ ଯାଇ ନାଶ

ଏତେକେ ବ୍ୟାଧି ଏଣେ କ୍ଷଏ ଯାଇ ।

ଅଗ୍ନିମୁଖା ଚୂର୍ଣ୍ଣ ଏହାକୁ କହି ।

କଟିଶୂଳକୁ ଓଷଧ

କଟିଶୂଳ ବ୍ୟାଧି ଯେବଣ ଗୁଣ ।

ତହିଁକି ଓଷଧ କହିବା ଶୁଣ ।

ଚିତ୍ରାମୂଳ ତ୍ରିଫଳା ବିଡ଼ଙ୍ଗ ।

ଦାରୁ ହଳଦୀ ଦେବଦାରୁ ସଙ୍ଗ ।

ସରଳ ପୁରୁଣି ଶୁଣ୍ଠି ଉପାମ ।

କଟୁକୀ ରୋହିଣୀ ମଞ୍ଜୁ ଭୂଇଁ ଲିମ୍ବ ।

ଭାଲିଆ ଦଶ ଚିନା ତହିଁରେ ଭରି ।

ଏତେ ଦ୍ରବ୍ୟରୁ ମାଢ଼େକ କରି

ଆହୁରି ଏଥକୁ କର ଓଷଧ ।

ଜୁଆଣି ପାଞ୍ଚମାଢ଼ ତହିଁରେ ସନ୍ଧ ।

ହେଙ୍ଗୁଳ ଚାରିମାଢ଼ ସଇନ୍ଧବ ଚାରି ।

ଶୁରାଖାର ଯବଖାର କୁ ଭରି ।

ବେତମୂଳ ବଚସଉଚ ଗାଢ଼ ।

ସାତଦ୍ରବ୍ୟରୁ ଚାରି ଚାରି ମାଢ଼ ।

ଚାଇକାଠ ବେନି ମାଢ଼ ପୂରାଇ ।

ତ୍ରିକୂଟରେ ତିନିମାଢ଼ ପୂରାଇ ।

ପରୀକ୍ଷ ଦେବା ଦସମାଢ଼ ମୂଳେ ।

ରସୁଣ ଘେନି ବେନିମାଢ଼ ଠୁଳେ ।

ଖରାରେ ଶୁଖାଇ ଶିଳରେ ଚୁର ।

କନାରେ ଛାଣି ରସୁଣରେ ଭର

ରସୁଣ ଓଷଧ ପେଷିବ ସବୁ ।

କଡ଼ୁଆ ମାଲପାରେ ମିଶାଇଦେବୁ ।

ଯଦି କରି ଥୋଇ ବାନ୍ଧିବି ଗୁଳି ।

ଗୋଟିଏ ଲେଖାଁଏ ଖାଇବ ତୁଳି ।

ଅନ୍ତବାତ ରୁଦ୍ରବାତ ହୋଇବ ସାଧି ।

ଶୋଥ ସୁଣଫୁଲା ଗୁଳୁମ ବ୍ୟାଧି ।

ପାଣ୍ଡୁର କାମଳ ହୃଦୟ ବ୍ରଥା ।

ତୃଷା ଆଦି କରି ଖଣ୍ଡଇ ଯଥା ।

ପଥିକି ତବତ ଭାତ କରିବୁ ।

ଶାଗ ଆମ୍ବିଳ ବିବର୍ଜିତ ସବୁ ।

ତାଳିଶ୍ୱାଦି ଚୂର୍ଣ୍ଣ

କାଶକୁ ଔଷଧ ଦେବା ଯାହାକୁ ।

ତାଳିଶ୍ୱାଦି ଚୂର୍ଣ୍ଣ ବୋଲି ଏହାକୁ

ତାଳିସି ପତ୍ରରେ ଶୁଣ୍ଠି ମରିଚ ।

ପିପ୍ପଳି ଗୁଡୁତେକ ଅଳାଇଚ ।

ଏତେ ଦ୍ରବ୍ୟରୁ ମାଢ଼େ ମାଢ଼େ କରି ।

ତିରିଶି ମାଢ଼ ଯେ ଶାକର ଭରି ।

ଖରାରେ ଶୁଖାଇ ଶିଳରେ ଚୁର ।

କନାରେ ଛାଣିଣ ଯତନ କର ।

ଏଥକୁ ସଂଶୟ ଫେଡ଼ିବା ଛନ୍ଦ ।

ମହୁ ଘିଅ ଦେଇ ମୋଦକ ବାନ୍ଧ ।

ବାତପିତ୍ତ ଶଳିଷମାରେ କାଶ ।

ଏତେକେ ବ୍ୟାଧି ସେ କରଇ ନାଶ ।

ପାଣି ନ ଲାଗଇ ଯେମନ୍ତ ପୁଣ ।

ତହିଁକି ଓଷଧ କହିବା ଗୁଣ

ଶୁଣି ହରିଡ଼ା ସଇନ୍ଧବ ଲୁଣ ।

ଚିତାଇତା ଘେନି କର ଉପାମ ।

କାଶ ଶ୍ୱାସ ଜର ସବୁ ହି ଯାଇ ।

ପେଟ ନ ଜାଣଇ କେତେକ ଖାଇ ।

ଲବଙ୍ଗାଦି ଚୂର୍ଣ୍ଣ

ଆବର କଥାୟେ ଶୁଣ ଉପାମ ।

ଲବଙ୍ଗାଦି ଚୂର୍ଣ୍ଣ ଏହାର ନାମ

ଲବଙ୍ଗ ଗନ୍ଧେକ ଜୁଲ୍ୟ ବା ଫୁଲ ।

ଜିରା ଚନ୍ଦନ ନୀଳ ଉତ୍ପକ

ଡଗର ପାଦ ଯେ ପିପ୍ପଳ ଭରି ।

ପଦ୍ମକେଶ ଶୁଣ୍ଠି ଆଦି କରି ।

ନାଗେଶ୍ୱର କୁରୁକେଲି ଯେହୁ ।

ସବୁ ବାସ ଘେନି ଏ ଜାତ ମହୁ ।

ଖିରକୋଳି ଯେଉଁ ଭାର୍ଗବ ମୁଥା ।

କୁଞ୍ଜକେଶର ବା ତାଳମୂଳୀ ଯଥା ।

ଦଣ୍ଡି ପହୋଳା ଯେ ରସ ସିନ୍ଦୂର ।

ଶାକର ମହୁ ଯେ ତହିଁରେ ଭର ।

ଏତେ ଦ୍ରବ୍ୟରୁ ମାଢ଼େ ମାଢ଼େ କରି ।

ବତିଶମାଢ଼ ଯେ ସାକର ଭରି ।

ଶୁଖାଇ କରି ଚୂର୍ଣ୍ଣ କର ସବୁ ।

ବ୍ୟାଧି ଅନୁକ୍ରମେ ମଳୁକୁ ଦେବୁ ।

ଯେତେକ ବ୍ୟାଧି ଏ କରଇ ନାଶ ।

ତାହା କହିଦେବା ଶୁଣ ସନ୍ଦେଶ ।

ଅତିସାର ହଗା ଦୁର୍ବଳ ଯେହୁ ।

ମଳାଗ୍ନି ଜୀର୍ଣ୍ଣ ଅଜୀର୍ଣ୍ଣ ହିଁ ଆଉ ।

ଶୂଳ କାଶ ଶ୍ୱାସ ଅରୁଚି ଯାଇ ।

ପେଟ ବଥା ଆଦି ନ ଥାଇ କେହି ।

ପେଟ ଫୁଲି ଥାଇ ପିତ ଅଜୀର୍ଣ୍ଣ ।

ସବୁ ହରଇ ଲବଙ୍ଗାଦି ଚୂର୍ଣ୍ଣ ।

ସରସନା ଏକା ଯେଉଁ ଭାବେ ହୋଇ ।

ଶୁଣ ବିଦ୍ୟା ଜନେ ଦେଉଛି କହି ।

ରକତ ଚିରାଇତା ମାଢ଼କେ ମୂଳ ।

ହରିଡ଼ା ଯଅଁଳା, ବାହାଡ଼ା ଫଳ ।

ଗନ୍ଧକ ବିଡ଼ଙ୍ଗ ହେଙ୍ଗୁଳ ଭାବ ।

ଗନ୍ଧ ଶୁଙ୍ଗୀ ଘେନି ଏ ଇନ୍ଦ୍ରଯବ ।

ପଞ୍ଚ ଲୁଣ ଘେନି ହେଙ୍ଗୁଳ ଅଚ ।

ଗୃହଧର୍ମ ମୂଳେ ଆବର ବଚ ।

ଘନ ପ୍ରପଞ୍ଚ ରସ ମିଶାଇ ।

ଗଯ ପିପଳା ମା୧ଢ଼ ମୂଳେ ଦେଇ ।

ଝାଡ଼ କାଙ୍କୋଳ ଯେ ବିସେଯେ ଗାଢ଼ ।

ତ୍ରିକୂଟ ଭରିବ ଏ ତିନି ମାଢ଼ ।

ମାଢ଼େ ଲେଖାଏଁ ସବୁଠାରୁ କରି ।

ଖରାରେ ଶୁଖାଇ ଶିଳରେ ଚୂରି ।

ଝୋଲୀକନା ଘେନି ଛାଣିବୁ ସବୁ ।

ମାଢ଼େ ଲେଖାଏଁ ଯେ ମଳୁକୁ ଦେବୁ ।

ଓଷଧ ଖାଇଲା ଉତାରେ ପୁଣି ।

ଚଳୁଏ ପିଇବ ତବତ ପାଣି ।

ସରସନା ଏକା ଖାଇବ ଯେହି ।

ଓଦରି ରୋଗ ପେଟବଥା ଯାଇ ।

ଅଜୀର୍ଣ୍ଣ ତୁ ପାରୁ ଯେତେକ ଲେଖା ।

ସହୁ ହରଇ ସରସନା ଏକା ।

ଉଷା ଜଳ ପାଣି ଭକ୍ଷିବ-ଯେଉ ।

ଧନତ୍ରି ବଚନ ଅଟଇ ଏହୁ ।

ଏ ପାଣି ମହିମା କହିବି କିସ ।

ନାନା ରୋଗମାନ କରଇ ନାଶ ।

କାଶ ଶ୍ୱାସ ଯେ ଅତିସାର ଜ୍ୱର ।

କଣ୍ଡୁକୁଷ୍ଠ ବ୍ୟାଧି ପ୍ରମେହ ହର ।

ମୁତ୍ରକ ଯେ ଶୋଥ ଆରସା ମୂଳେ ।

ଶିର ରୋଗ କର୍ଣ୍ଣ ରୋଗ ଯୁଗଳେ ।

ନାସା ରୋଗ ଚକ୍ଷୁ ମୁଖର ବ୍ୟାଧି ।

କମ୍ପ ରୋଗ ପିତ ରୋଗ ହି ସାଧି

ଧାତୁ କ୍ଷୟେ ପେଟ ବଥା ସହିତେ ।

ପେଟ ଫୁଲା ଆମ୍ବ ଅଜୀର୍ଣ୍ଣ ଯେତେ

ଓସା ଜଳ ପାଣି ଉଷିବ ଯେହୁ ।

ଏତେ ବ୍ୟାଧିକି ନ ଡରଇ ସେହୁ ।

ଛଉକୁ ଔଷଧ

ସୁବୁଧି ସାଧୁ ବଦ୍ୟ ଜନେ ଶୁଣ ।

ଛଉକୁ ଔଷଧ କରିବାପୁଣ ।

ହରିତାଳ ମାଢ଼େ ଯତନ କରି ।

ଚୁନ ପାଞ୍ଚଚିନା ତହିଁରେ ଭରି ।

ନୂଆ ପିହାଣ ଗୋଟାକରେ ଯୋଗ ।

ଦୁବରସ ଘେନି ଖଲିବ ବେଗ ।

ଛଉମାଡ଼ିଥିବ ଯେତେକ ଦୂର ।

ତହିଁରେ ଔଷଧ ଲେପନ କର ।

ତିନି ଦିନ ଲେପ ଆପଣା କାଏ ।

ଏତେକେ ସେ ବ୍ୟାଧି ହୋଇବ କ୍ଷୟେ ।

ତୁଣ୍ଡ ପୋଡ଼ା ମୂଳ ଜୁଆଣି ଦେଇ ।

ମରିଚ ଗୋଟା ସାତ ତହିଁରେ ନେଇ ।

ଲେମ୍ବାଉ ପାଣିରେ ବାଟି ଲିପିଲେ ।

ଛଉ ଭଲ ହୁଏ ଏତକ କଲେ l

ଲେମ୍ବାଉ ପାଣି ନ ପାଇବ ଯେବେ ।

କାଞ୍ଜି ପାଣିରେ ବାଟିଦେବ ତେବେ ।

ଏତେ ଛଉରୋଗ ଭଲ ହୁଅଇ ।

ଛଣଫୁଲ ଦେଲେ ତେବେ ସେ ଯାଇ ।

ନାନାବାତକୁ

ଆବର କଥାଏ କହିବା ଶୁଣ ।

ନାନ ବାତବ୍ୟାଧି ଔଷଧ ପୁଣ ।

ଆମ୍ୱବାତ ଗଣ୍ଠିବାତ ଯୁଗତେ ।

ଏକ ଅଙ୍କବାତ ଶୁଳ ସହିତେ ।

ବେଲ ଚାରି ମାଢ଼ ରସତା ଚାରି ।

ଶତାଉରି ଛତିଅନାକୁ ଭରି ।

ମହଚ ଡଂକାରି ବଡ଼ ଫଳ କର ।

ତାଳମୂଳି ଘେନି ଦୁଦୁରା ଚେର ।

ଆବରି କୁକ୍ଷି କେସରଦା ମୂଳ ।

ଦ୍ରବ୍ୟ କେ ଘେନ ଚାରିମାଢ଼ ତୁଲ ।

ଚାରିପଳ ତହିଁ ନବାତ ଭରି ।

ଶୁଖାଇ ସବୁ ଗୁଣ୍ଡି କରି ଚୁରି ।

କନାରେ ଛାଣିଣ ଥୋଇଣ ଆଉ ।

ମାଢ଼େ ଲେଖାଏଁ ପ୍ରତିଦିନ ଖାଉ ।

ଏତେକେ ନାନା ବାତ ଯାଉ କ୍ଷୟେ ।

ଆବର ବାତକୁ ଶୁଣ ଉପାୟେ ।

ଗୁଳୁତ୍ୟାଦି ବ୍ୟାଧି ଯେବଣ ବାତ ।

ତହିଁ କି କହୁଛି ଓଷଧ ମତ ।

ଗୁଳୁଚି ଚାରି ଗୋଚ୍ଛା ଆଣିମ ଠୁଳେ ।

ଗଣ୍ଠିମାନ କାଟି ଛେଚିବ ଶିଳେ ।

ପାଣି ନଉତି ଗୋଟାକରେ ଭରି ।

ରାସଣା ପଳେ ପକାଇବ ଚୁରି ।(୧)

(୧) ଖ ପୋଥିରେ ଅଧିକ- ପାଣି ନଉତି ଗୋଟିକରେ ଭର ।

ତହିଁରେ ଥିବ ସେ ବେନି ପହର ।

ଥିର ହେବାର ତ ଜାଣିମ ବାଡ଼ି ।

ଗୋଳୁଚି ଛେତା ପକାଇବ କାଢ଼ି ।

ନଉଚି ଭିତରେ ରହିବ ଯାହା ।

କନାରେ ଥାପି ଯେ ଘେନିମ ଚାହା ।

ସମୁଦ୍ର ଫଳ ଦଶଯୋଗ୍ୟ ଚୁର ।

ମରିଚ କରି ସେ ତହିଁରେ ଭର ।

ରାସଣା ପଳେ ତହିଁରେ ପଡ଼ିବ ।

ଛତାବରି ଦୁରୁଅରେ ଖାଇବ ।

ନୋହିଲେ ଛାଗଳ ଦୁଗ୍ଧରେ ଖାଉ ।

ଗୁଳୁଚ୍ୟାଦି ବାଚ ଏମନ୍ତେ ଯାଉ ।

ଛତାଉରି ଦୋରୁଅରେ ତାହା ଖାଇବ ।

ଗୁଳୁଚି ବାତ ଏତକରେ ଯିବ ।

ଶୁଣ୍ଠି ହରିଡ଼ା ଯେ ମୁଥାକେ ଶ୍ୱର ।

ପାଣି ନ ଲାଗଇ ନାନା ଦେଶର ।

ଧନିତ୍ରୀ ଅଶ୍ୱିନୀ କୁମର କହେ ।

ନାନା ବ୍ୟାଧି ପାଣିକି ନ ଥାଇ ଭଲେ ।

ରସ ବିସ ଗନ୍ଧକ ହିଙ୍ଗୁଳ ମିଶି ।

ସମ ଭାଗ କରି ପିପଳୀ ଶୁଣ୍ଠି ।

ଗୁଞ୍ଜ ପ୍ରମାଣେ ଏ ବଡ଼ି ବାନ୍ଧୁ ।

ଚଉଷଠୀ ରୋଗ ହରଇ କନ୍ଧୁ ।

କ୍ଷୁଧା କରଇ ମନ୍ଦ ଅଗ୍ନି ପାଣି ।

ବାରମାସରେ ନ ଲାଗଇ ପାଣି ।

ବଦ୍ୟ ଧନ୍ୟତ୍ରି କହିଲେ ସାର ।

ଏ ରସର ନାମ ଅଗ୍ନି କୁମାର ।

ଆବର କଥାଏ କହିବା ପୁଣ ।

ବିଶୁଚି ବାଡ଼ିର ମହିମା ଶୁଣ ।

ପିତା ଅଜୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥାଇ ନିଅତ ।

ଶ୍ରାହାନ କରି ଭୁଞ୍ଜଇ ଭାତ ।

ନିଶା ଅର୍ଦ୍ଧେ ହୋଇ ସ୍ତିରୀ ପ୍ରସଙ୍ଗ ।

ତହିଁରୁ ବିଭଳ ହୁଅଇ ଅଙ୍ଗ ।

ବାନ୍ତି ଅଜୀର୍ଣ୍ଣ ଏ ଯମର ଧାଡ଼ି ।

ଏହାକୁ ବୋଲିଟି ବିଶୁଚୀ ବାଡ଼ି ।

ଏ ବାଡ଼ି ଯାହାକୁ ପ୍ରାପତ ହୋଇ ।

ଦେବତା ହୋଇଲେ ମରଇ ସେହି ।

ମଥାନ ଜ୍ୱର ରାତିରେ କରଇ ।

ଦାହ କରି ନିଶି ପାହିଲେ ନାହିଁ ।

ସଳିଷମା ଜ୍ୱର ଅଟଇ ଏହି ।

ଏଥକୁ ଲିମ୍ବାଦି ପାଞ୍ଚନ ଦେଇ ।

ଲିମ୍ୱପତ୍ର ତହିଁ ଧନିଆ ରସ ।

ତ୍ରିଫଳ ପାପଡ଼ା ପୋଟଳ ରସ ।

ମହୁ ପରୀକ୍ଷେ ପିଆଇବ ଯେବେ ।

ଏକାନ୍ତ ଶଳିଷମା ଯାଇ ତେବେ ।

ଯେବଣ ମଳୁ ଚାଲି ନ ପାରଇ ।

ଗିରି ଭଗ୍ନ ହୋଇ ମୁକ୍ଷାହି ଯାଇ ।

ଅତି କମ୍ପରେ ମତି ହୋଇ ଭ୍ରମ ।

ଏମନ୍ତ ମଳୁକୁ ନିଅଇ ଯମ ।

କରପାଦ ବେନି ଅତି ଶୀତଳ ।

ନାସା କପାଳରୁ ବହଇ ଝାଳ ।

କଟୀଭାଗ ଶୁଳା କରଇ ପୁଣି ।

ବେନି ଲୋଚନରୁ ବହଇ ପାଣି ।

ଓଷ୍ଠ କଣ୍ଠ ଶୁଖି ଦିଶଇ କଳା ।

କ୍ଷଣକେ ଚେତନ କ୍ଷଣକେ ଭୋଳା ।

ଦେହ ଗୋଳା ଦେଇ ଗର୍ଭରେ ଜ୍ୱର ।

ମଣିଷ ଦେଖିଲେ କହେ ଅନ୍ତର ।

ଓଷଧ ନ ଖାଇ ପଦକେ ଆଶ ।

କ୍ଷଣେ କ୍ଷଣେ ଛାଡ଼େ ଖର ନିଃଶ୍ୱାସ ।

ବଦ୍ୟ ଧନନ୍ତରୀ କହିଲେ ଥାଇ ।

ଏମନ୍ତ ମଳୁ ହେ ବ୍ରତୀବ କାହିଁ ।

ଯମର ଧାଡ଼ି ଲାଗିଛି ଯାହାକୁ ।

ଔଷଧ ଦେଇ କି କରିବ ତାକୁ ।

ଓଷ୍ଠ କଣ୍ଠ ଶୁଖି ଜିଭ୍ୟା କଠିଣ ।

କାଶ ଶ୍ୱାସ ହୋଇ ମତିଭ୍ରମଣ ।

ବଚନ କହିଲେ ନ ଶୁଣେ ସେହୁ ।

ଏମନ୍ତ ମଳୁକୁ ତାରିବ କେହୁ ।

ଆବର ଯେହୁ ଅସାଧ୍ୟ ବ୍ୟାଧି ।

ତାହା କହିଦେବା ଶୁଣ ସୁବୁଦ୍ଧି ।

ପହଙ୍କ ପ୍ରାୟେ ବାଗା ଯାହାର କାୟେ ।

ନୋହିଲେ ହୋଏ ଜମ୍ୱୁ ପାଣି ପ୍ରାୟେ ।

ନୋହିଲେ ବେଶୁର ପ୍ରାୟେକ ଦିଶୁ ।

ପାଣି ପ୍ରାୟେ ହୋଇ ଜ୍ୟୋତି ପ୍ରକାଶୁ ।

ନୋହିଲେ ହେଉ ଧବଳ ବର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରାୟେ ।

ବସାଦହି ପ୍ରାୟେ ଦିଶିବ କାୟେ

ଏମନ୍ତ ପ୍ରକାରେ ହୋଇବ ଯେହୁ ।

ଏଥକୁ ଆନ ମଉଷଧି ନୋହୁ

ଗ୍ରହଣୀ ଗଜକେଶ୍ୱରୀ ନି ଦେଇ ।

ରକ୍ତଆରସାକୁ

ବଦ୍ୟଜନ ଶୁଣିମ ଯେବେ ।

ଆହୁରି ଓଧେ କହିବା ୟେବେ ।

ଇନ୍ଦ୍ରୀ ଦ୍ୱାରେ ଯେବେ ପଡ଼େ ରକତ ।

ତହିଁକି ଓଷଧ କର ଏମନ୍ତ ।

ଗଇଶ ମଞ୍ଜି ପଦ୍ମଫୁଲ ଧର ।

ଶ୍ୱେତ କୋଇଲେଖା ମଞ୍ଜି ହିଁ କର ।

ବାହାଡ଼ା ମଞ୍ଜି ସମଭାଗ ଆଣି । ନ

ଗେଶ୍ୱର ପାଶେ ଲବଙ୍ଗ ପୁଣି ।

ଅଳାଇଚ ଯାଇଫଳ ହିଁ ଭର ।

ମାଢ଼େ ଲେଖାଏଁ ସବୁଠାରୁ କର ।

ଶୁଖାଇ ଏମାନ କରିବ ଚୂର୍ଣ୍ଣ ।

ନବାତ ମାଢ଼େ ଯେ ତହିଁକି ଘେନ ।

ତିନିଦିନ ଏହା ଖାଇବ ଯେବେ ।

ରକତ ଆରସା ଖଣ୍ଡଇ ତେବେ ।

ଅଷ୍ଟଖୁଡ଼କୁ ମୌସୁଧି ଶୁଣ ।

ଶୁନାରି ବକଳ ପତର ଆଣ ।

ଚାକୁଣ୍ଡା ମଞ୍ଜି ସହରାଜ ଭରି ।

ହରିଡ଼ା ବାହାଡ଼ା ଯତନ କରି ।

ଇନ୍ଦ୍ରମାରି ସଙ୍ଗେ ଖରଡ଼ା ଲୁଣ ।

ଯିଅଳା ଅଣନ୍ଧୁକର ଭିଆଣ ।

ସେମାନେ ସବୁ ଶୁଖାଇ ଚୁରି ।

ତିନିଦିନ ଖାଉ ଯତନ କରି ।

ଅଷ୍ଟକୁଢ଼ ଯେଣେ ହୋଇବ ନାଶ ।

ବିଚାରି କହିଲେ ଏଥି ସନ୍ଦେଶ ।

ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଆଜ୍ଞା ପ୍ରମାଣେ ।

ଦୀନକୃଷ୍ଣ ଦାସ ଔଷଧ ଭଣେ ।

ରସ ବିସ ଗନ୍ଧକ ଏକ ସମତୁଲ ।

ମରିଚ ଦାରୁ ଯେ ଅତି ଅମୂଲ୍ୟ ।

ମାଛ ମଇଁଷି ଯେ ମୟୂର ପିତ ।

ଛେଳିକି ଘେନିଣ ଏ ଚାରି ପିତ । (୧)

ପହରକେ ଦେବ ଏବେ ଯାମ ।

ନିର୍ମଳ ସୂଚିକା ଏ ରସ ନାମ ।

ଶ୍ୱାସ କାଶ ତ୍ରିଦୋଷଇ ଯାଇଁ ।

ଜ୍ୱର ଛାଡ଼ି ଶତେବରଷ ଥାଇ ।

(୧) ଖ ପୋଥିରେ- ମେଷ ମଇଁଷି ଯେ ମୟୂର ପିତ ।

ମାଛକୁ ଘେନିଣ ଏ ଚାରିପିତ ।

ଖପରଭସ୍ମ

ଆବର ଓଷଧ କହିବା ଶୁଣ ।

ଖପର ଭସ୍ମ ଯେଉଁ ଭାବେ ପୁଣ ।

ଖପର ପଳେ ଯେ ଯତନ କରି ।

ଗୋଦନ୍ତା ଦାରୁ ପଳେ ତହିଁରେ ଭରି ।

ଦୁହିଙ୍କି ଭରି ଛେଳି ଦୁଧେ ଖଲ ।

ଆବର କଥାୟେ କହିବା ଭଲ ।

ତଳରେ ଅରଖ ପତରେ ଛାଇ ।

ଉପରେ ଲେଶିବ ପିହାଣ ଦେଇ ।

ଚୁଲିରେ ଘଡ଼ି ବସାଇ ତୁରିତେ ।

ଜାଳ ଦେଉଥିବ ଦିହୁଡ଼ି ମତେ ।

ବେନି ପହର ଯେ ଜାଳିବ ଯୋଇ ।

ଖପର ଯିବ ଲୁର ପ୍ରାୟେ ହୋଇ ।

ସନ୍ନିପାତ ଥିଲେ ଏ ଭସ୍ମ ଖାଇ ।

ଆବର ଗୁଳୁମ ବ୍ୟାଧିକି ଦେଇ ।

ଅଷ୍ଟାଙ୍ଗ ଜ୍ୱରକୁ ଏ ଭସ୍ମ ଦେଇ ।

ଶାହାସ୍ରେ ଏମନ୍ତ ଅଛଇ କହି ।

ଶିଶା ଭସ୍ମ

ଶିଶା ଭସ୍ମ ହୋଇ ଯେମନ୍ତ ଭାବେ ।

ସେ କଥା ବିସ୍ତାରି କହିବା ଏବେ

ଶିଶା ପ୍ରଥମେ ପାତ୍ର କରି ଗଢ଼ି ।

ମଣି ଶିଳ ଘେନି ଖଲିବ ଯଡ଼ି ।

ଛେଳିଦୁଧ ତହିଁ ଲେପନ କର ।

ଶୁଖାଇ ଆଟିକା ଗୋଟିକେ ଭର ।

ଅରଖ ପତ୍ର ଯେ ତଳରେ ପଡ଼ି ।

ଉପରେ ପିହାଣ ମୁଦ ନିବାଡ଼ି ।

ବେନି ପହର ଜାଳ ଦେବ ଯେବେ ।

ଶୀଶା ଭସ୍ମ ହୋଇ ପିଙ୍ଗଳ ତେବେ ।

ନାନା ବ୍ୟାଧି କାଶର ଏ ମଉଷଧି ।

ଗର୍ଭରୋଗ ପେଟବଥା ହି ଆଦି ।

ଆବର ଯେଉଁ ସିସାଭସ୍ମ କରି ।

ସେକଥା କହିବା ଶୁଣ ବିଚାରି ।

ସୀସାରୁ ଯେତେ ଯବଖାଇ ତେତେ ।

ଶଙ୍ଖଗୁଣ୍ଡି ତହିଁ ଅଧ ଯୁଗତେ

ପଳାଶ ଛେଲି ପତ୍ର କର ଅଧ ।

ଥୋଇବ ଆଟିକା ଗୋଟିକ ମଧ୍ୟ

ଉପରେ ପିହାଣ ଦେଇ ଲେପିବା ।

ତଳରେ ଜାଳ ଯେ ବେଉଣ ଥିବ ।

ଏମନ୍ତ ସୀସା ଭସ୍ମ ହୋଇଯାଇ ।

ଶୁଣ ବଦ୍ୟଜନେ ଦେଉଛି କହି ।

ବେନି ପ୍ରହରେ ଯେ ହୋଇ ଦହନ ।

ଦେହ ଦିଶୁଥାଇ ଅରୁଣ ବର୍ଣ୍ଣ

ଏ ସୀସା ଭସ୍ମର ଗୁଣ ଅପାର ।

ଶୁଳା ଗ୍ରହଣି ରକ୍ତ ଅତିସାର ।

ଆମ୍ୱ ଗୁଳୁମ ଆଦି କରି ମରେ ।

ଏତେ ବ୍ୟାଧିକି ଭୟେ ନ କରେ ।

ଆହୁରି ଓଷଧ ଗୋଟିଏ ଖାଉ ।

ମହୁରା ତେଜ ନ କାଟିବ ଆଉ ।

ଛଉ ଯାଦୁକୁ ଔଷଧ (୧)

ଅଜା ଛେଳି ଯେ ଛେଳି କି କହି ।

ତାହା ମୁତ ଧରି ଅମର ଦେଇ

ଯମର କ୍ଷୋଭ ବୋଲାଇ ଯେହୁ ।

ଗୁଳୁଚି ଦଳଟି ଅଟଇ ସେହୁ ।

ଗବାକ୍ଷେ ଧେନୁ ଗାଈ ସୁତ ଧରି ।

ପରସିରି ଯେ ଅଳନ୍ଧୁ କରି

ଯର ପୁରଯେ କାଞ୍ଜି ପାଣି କହି ।

ମୁଳା ମଞ୍ଜି ପୁଣି ହଳଦୀ ଦେଇ ।

ଯବଖାର ତହିଁ ଭିତରେ ଭେଟି ।

ଏତେ ଦ୍ରବ୍ୟ ସବୁ ଶିଳରେ ବାଟି ।

ଛଉ ଯାଦୁ ଯାହା ଶ୍ୱରୀରେ ଥିବ ।

ଲେପଦେଲେ ତିନିଦିନ ରେ ଯିବ ।

ଶୁଣ୍ଠି ହରିଡ଼ା ସମଭାଗ କରି ।

ସଏନ୍ଧବ ଜୁଆଣି ତହିଁରେ ଭରି

ପଛେ ପିଆଇବ ତବତ ପାଣି ।

ଆଉ କି କରିବ ବଦ୍ୟକୁ ଆଣି ।

ଧନତ୍ରି କହିଲେ ଓଷଧ ଭେଦ ।

ତିନିଦିନେ ଯେବେ ପାରିବୁ ସାଧ

ବିହିଞ୍ଚି ହୋଇ ଯେଉଁ ଭାବେ ହୋଏ ।

ତହିଁକି ଓଷଧ ଶୁଣ ଉପାଏ ।

ସାହାଡ଼ା ପତ୍ର ପୋଡ଼ି ଖାରକର ।

ଛେଳି ଲଣ୍ଡିଭରି ଦୁହିଁଙ୍କି ଚୁର ।

ଏ ଗୁଣ୍ଡି ବିହିଞ୍ଚି ଉପରେ ଦେଶି ।

ଅଳପ କରିଥିର କରି ଘଷି ।

ଦିନା ଦୁଇତିନ ଏମନ୍ତ କଲେ ।

ଏକୋଷ୍ଠ ବ୍ୟାଧି ଭଲ ହୋଇ ଭଲେ ।

କାଶ ବ୍ୟାଧି ହୋଇ ଯେମନ୍ତ ଭାବେ ।

ତହିଁକି ଓଷଧ କହିବା ଏବେ

ତିନିକେନା ସୁଝୁରୁ ଡାଳେକ ଆଣି ।

ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ କରି କାଟିବା ପୁଣି

(୧) ଖ ପୋଥିରେ ଛଉ ଯାଦୁକୁ ଔଷଧ ଏହିପରି –

ଅଯର ବିଯର ଗୋବର ଲସା ।

ଘର କାଞ୍ଜିପାଣି ପରକୁ ରୁଷା ।

ମୂଳା ମଞ୍ଜିରେ ଯେ ଲେମ୍ବାଉ ମିଶା ।

ଛଉ ଯାଦୁ ଯାଇ ଏକ ଦିବସା ।

ଏଥିରେ ମିଶୁ ଅଯୋମଦା ଖାର ।

ହାଥିଆ ଯାଦୁକୁ ଟାକର ମାର ।

ସିଝାଇଦେବ ଧାନରେ ଭରି ।

ସେ ଧାନ ଶୁଖାଇ ଚାଉଳ କରି ।

ସେ ଚାଉଳ ମଳୁ ଚୋବାଇ ଖାଉ ।

ଶାଗ ଆମ୍ୱିଳ ନ ଭୁଞ୍ଜିବ ଆଉ ।

ସପତାଏ ଏହା ଖାଇବ ଯେବେ ।

କାଶବ୍ୟାଧି ଭଲ ହୋଇବ ତେବେ ।

ଅଷ୍ଟଖୁଡ଼ ଯିବ ଯେମନ୍ତେ କ୍ଷୟେ ।

ତହିଁକି ଓଷଧ କହିବା ଉପାୟେ ।

ଦାରୁ ମହୁରା ଯେ ହେଙ୍ଗୁଳ ତିନି ।

ମଣିସିଳ ହରିତାଳକୁ ଘେନି ।

ଜୁଆଣି ମରିଚ ପିପ୍ପଳି ଶୁଣି ।

ଭୋଟ ଲୁଣ ବିଟ ଲୁଣ ହିଁ ଆଣି ।

ଭେରଞ୍ଚି ଚିତା ତାଉରଙ୍ଗ ପୁଣ ।

ସରଳ ସଇନ୍ଧବ ଖରଡ଼ା ଲୁଣ ।

ଫୁଲା ଲୁଣ ଘେନି ଭାଲିଆ ମୂଳ ।

ଉଆଲ ମାରି ଆଦର ମହୁଲ ।

ଗୁରୁମାଟିଆ ଚମ୍ପା ମୂଳ ଖୋଳି ।

ଅରଖ ଦୁଦୁରା କଣ୍ଟି କପାଳୀ ।

ଭୁଇ କୋରିଆ ମାହାଲିମ୍ୱ ବେନି ।

କୋରିଲାଯାତେ କୋରଡଙ୍ଗୀ ଘେନି

ଭୂଇଁ ଲିମ୍ୱ ଲିମ୍ୱ ଦୁଇ ହୋଅନ୍ତି ।

ଶୁନାରି ଚମୋଡ଼ା ମୁଥା ରୋଦନ୍ତି

ଜୀବନ୍ତ ଚନ୍ଦ୍ରକାନ୍ତି ମୁନି ଯୁଣ ।

ନହଲାଙ୍ଗୁଳିଆ ବେଲ ବରଣ

ଅରଖ ମୂଳ ଆଣିଥିବ ଘେନି ।

ହରିଡ଼ା ବାହାଡ଼ା ଯିଅଁଳା ତିନି ।

ହଂସପାହି ଯଉ ସମସ୍ତ ଖୋଳ ।

ଏତେ ବୃକ୍ଷରୁ ମାଢ଼େ ମାଢ଼େ ମୂଳ ।

ଶୁଖାଇ ସବୁନ୍ତି ଗୁଣ୍ଡା କରି ।

ଖାଇଲେ ଅଷ୍ଟ ଖୁଡ଼ ଯାଇସରି ।

ଆବର କଥାଏ କହିବା ଶୁଣ ।

ଚମଦଳାକୁ ଯେ ଓଷଧ ପୁଣ ।

ସମ୍ପୁଲିଙ୍ଗା ଗଛ ପତ୍ର ଦୋରୁଅ ।

ହସ୍ତରେ ଘସି ଚମଦଳା ମାର

ଲୁଣମାଲପା ହସ୍ତରେ ଲେପିକରି ।

ଅଗ୍ନିରେ ସେକିଲେ ଏମନ୍ତେ ମରି ।

ଧନିତ୍ରୀ ଆଜ୍ଞାରେ ଏମନ୍ତ କହି ।

ଏଥକୁ ଅପ୍ରତେ ନକର କେହି ।

ଚକ୍ଷୁରେ ଫୁଲା ପଡ଼ିଥିବ ଯାର ।

ତହିଁକି ଓଷଧ ଉପାଏ କର

ଲଙ୍କା ସିଝୁରୁ ପତର ଆଣି ।

ଅଞ୍ଜନ ତହିଁରେ ପୋଡ଼ିବା ପୁଣି ।

ଯେଉଁ ଆଖିରେ ଫୁଲା ଥିବ ପଡ଼ି ।

ପରଳ ସହିତେ ଯିବାକ ଛାଡ଼ି

ସାହାଶ୍ରେ ଲେଖି ନାହିଁ ପୁଣଯାହା ।

ଅଶ୍ୱିନୀ କୁମାରେ କହିଲେ ତାହା

ଦେହରେ ପୋକ ପଡ଼ିବ ଯେମନ୍ତେ ।

ତହିଁକି ଓଧେ କର ଏମନ୍ତେ ।

ପୋକସୁଙ୍ଘା ମୂଳ ମରିଚ ଦୁଇ ।

ବେଲପତ୍ରି ଘେନି ଚୋବାଇ ଖାଇ

ଦିନା ଦୁଇତିନି କଲେ ଏତେକ ।

ମଳଦ୍ୱାର ବାଟେ ମଡ଼ଇ ପୋକ ।

ଆହୁରି କହିବା କଥା ୟେ ଶୁଣ ।

ଆମ୍ୱ ଗୁଳୁମଳୁ ଓଷଧ ଗୁଣ ।

ଗାଢ଼ମୂଳ ହେଙ୍ଗୁ ମରିଚ ବେନି ।

ଶୁଣ୍ଠି ପିପ୍ପଳୀ ସବୁ ହିଁ ଘେନି ।

ହରିଡ଼ା ବାହାଡ଼ା ଏ ଗନ୍ଧ ଶୁଣ୍ଠି ।

ଅଯମୋଦା ଘେନି ଯିଅଳା ଯେଠି ।

ଅନ୍ୟଗନ୍ଧ ଅଶ୍ୱକନ୍ଧ ହି ଭଲ ।

ଲୋହ ଭସ୍ମ କୁଢ଼ ଡାଳିମ୍ୱ ଫୁଲ

ଚିମୋଡ଼ା ଧନିଆ, ଏ ଯବଖାର ।

ମାହାଭଇରୋବ ଏବଡ଼ ଯିରା

ଶାଚି ଲୁଣ ବିଟ ଲୁଣ ପ୍ରମାଣ ।

ସଚଳ ଜୁଆଣି ଖରଡ଼ା ଲୁଣ ।

ସମଭାଗ ଏହା କରିବ ଗାଢ଼ ।

ଦ୍ରବ୍ୟକେ ଯେନ ଚାରି ଚାରି ମାଢ଼ ।

ତପତ ପାଣିରେ ପିଇବ ଯେବେ ।

ଗୁଳମ ବ୍ୟାଧି ଭଲ ହୋଇ ତେବେ ।

ନାନା ବିନ୍ଧା ବାତ ଯେମନ୍ତ ସାଧ୍ୟ ।

ତହିଁକି ଓଷଦ ଶୁଣ ହେବ ବଦ୍ୟ

ସଉପ ବଚ ଗନ୍ଧ ଶୁଣ୍ଠି ତିନି ।

ବରୁଣ ଛେଲି ପୁରୁଣି ମୂଳ ଘେନି ।

ବେଗୁନିଆ ପସାରୁଣି ସହିତେ ।

ଟାଙ୍ଗଣ ମୂଳ ଗେଣ୍ଡା ଆଦି ମତେ ।

ସାମୁକ ଆଦି ଷୋହଳ ଦିଆ ମୂଳେ ।

ପାଣି ଦେଇ ଏହା ବାଟିବ ଶୀଳେ ।

ବିନ୍ଧି ହୋଇବା ଥାନମାନ ଧରି ।

ତହିଁରେ ଲେପିବ ଯତନ କରି ।

ବିଗୁଣ୍ଡି ଲେପନ ଅଟଇ ଯାଣ ।

ସୁବୁଧି ସାଧୁ ବଦ୍ୟଜନେ ଶୁଣ ।

ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥକୁ ଶରଣ ଯାଇ ।

ବଦ୍ୟ ସାହାଶ୍ର କୃଷ୍ଣଦାସ କହି ।

ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱକାଶକୁ ଏ ମଇଷଧି ।

ସେକଥା କହିବା ଶୁଣ ସୁବୁଧି ।

ଅରଖକାଠ ସାତଖଣ୍ଡ ଥୋଇ ।

ଅଗ୍ନିଭଜି କରିବା ନେଇ ।

ଉପରେ ପିହାଣ ଘୋଡ଼ାଇଦେବା ।

ଗଳା ଗୋଟିଏ ତଳେ କରିଥିବା ।

ସେହିବାଟେ ଧୂଆଁ ନିରୋଧି ଅଛ ।

ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱକାଶକୁ ଏ ଓଷଧ ଉଛ ।

ଏହି ପ୍ରକାରେ ସପତାଏ କଲେ ।

ଏତେକେ ସାଧନା ପାଇବ ଭଲେ ।

ଆବର କଥାୟେ କହିବା ସାଧ୍ୟ ।

ସବାଇ ଘାଆକୁ ଯେଉଁ ଓଷଧ

ପାରାର ରସ ତୋଳା ଏକ ଆଣି ।

ତୁଳସୀ ପତର ଦୁଇ ଚିନା ପୁଣି ।

ଗନ୍ଧକ ଦୁଇ ଚିନା ତହିଁରେ ଭରି ।

ହରିତାଳ ପାଞ୍ଚ ଚିନା ତହିଁକରି ।

ମାହା ଭୈରବ ପାଞ୍ଚ ଚିନା ବଚ ।

ପିପ୍ପଳୀ ପାଞ୍ଚ ଚିନା ତହିଁରେ ଆଞ୍ଚ ।

କାଫଳ ପାଞ୍ଚଚିନା ତହିଁରେ ଭରି ।

ଶୁଣ୍ଠି ପାଞ୍ଚ ଚିନା ଯତନ କରି ।

ସଇନ୍ଧବ ପାଞ୍ଚ ଚିନା ଉଦ୍‌ଯୋଗେ ।

ହରିଡ଼ା ବେନି ଗୋଟି ତହିଁର ଭାଗେ ।

ପାଖରା ଖଇର ତୋଳାଏ ଆଣି ।

ପୁରୁଣା ଗୁଡ଼ ଦୁଇ ତୋଳା ଆଣି ।

ଏତେ ପଦାର୍ଥ ଚୂର୍ଣ୍ଣ କରି ଚୁରି ।

ବଡ଼ି ବାନ୍ଧିବ ଯେ ଗୁଡ଼ରେ କରି ।

ମଳୁକୁ ସ୍ରାହାନ କରାଉଥିବ ।

ଦୁଇ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ଦୁଇଗୋଟି ଦେବ ।

ଏଥକୁ ପଥି ଯେ କହିବା ସାଧ୍ୟ ।

ତବତ ଭାତକୁ ଅଲଣା ଦୁଧ ।

ସ୍ରାହାନ କରିବ ଯେବଣ ପାଣି ।

ପଞ୍ଚୁପତ୍ରି ଘେନି ସିଝିବ ଆଣି ।

ଏହି ଚାପରେ ସାତଦିନ କରି ।

ସବାଇ ଘାଆରୁ ହୋଇବ ପାରି ।

ଦୀନକୃଷ୍ଣ ଦାସ କହିଲେ ଯାହା ।

ସୁବୁଧି ସାଧୁ ହେତୁ କର ତାହା ।

ପେଟବଥା ହୋଏ ଯେମନ୍ତ ସାଧ୍ୟ ।

ତହିଁକି କହିବା ଏବେ ଓଷଧ ।

ଶୁଣ୍ଠି ପାଞ୍ଚମାଢ଼ ଘେନିମା ଗାଢ଼ ।

ତହିଁରେ ନବ ପିପ୍ପଳି ପାଞ୍ଚ ମାଢ଼ ।

ଜୁଆଣି ପାଞ୍ଚ ମାଢ଼ ତହିଁରେ ଭରି ।

ଜିରା ମାଢ଼େ ତହିଁରେ ଯତନ କରି ।

କଳା ଜିରା ପାଞ୍ଚ ମାଢ଼ ନିର୍ମାଣି ।

ଚିରାଇତା ପାଞ୍ଚ ମାଢ଼ ମୂଳ ଆଣି ।

ହେଙ୍ଗୁ ଚାରିମାଢ଼ ସେ ଏକସମ ।

ମରିଚ ପାଞ୍ଚମାଢ଼ି ତହିଁରେ ସମ ।

ସମଭାଗ କରି କରିବ ଚୂର୍ଣ୍ଣ ।

ମାଢ଼େ ଲେଖାଏଁ ଭୁଞ୍ଜି ପ୍ରତିଦିନ ।

ଏଥିକି ସଂଯୋଗ କରିବା ପଥି ।

ତବତ ଭାତକୁ ଭୁଞ୍ଜିବ ନିତି ।

ବ୍ୟଞ୍ଜନ ଏଥିକି ନୁହଇ ଲେଖା ।

ଗୋରସ ଭୋଜନ କରିବା ଏକା ।

ଛୁତ ଦ୍ୱାରେ ଯେଉଁ ସଂବାଇ ହୋଇ ।

ଚୁଚୁନ୍ଦ୍ରା ବ୍ୟାଧିକି ତାହାକୁ କହି ।

ତହିଁର ଓଷଧ ଯେଉଁ ବିଧାନ ।

ହେତୁ କରି ବୁଝ ଆପଣା ମନ ।

ପାଞ୍ଚ ଚିନା ମହା ଭୈରବ ବଡ଼ି ।

ମୟୂର ଗିରିଆ, ଚିନା ପାଞ୍ଚ ଭରି

ଲୋଧ ପାଞ୍ଚ ଚିନା ଯତନ କରି ।

ଡାଳିମ୍ୱ ଅଗି ପାଞ୍ଚ ଚିନା କରି

ଶାଳିଗୁଆ ତହିଁ ଗୋଟିଏ ଭର ।

ଆଠ ପଦାର୍ଥ ଏକ କରି ଚୂର୍ଣ୍ଣ ।

ଶିଳରେ ଚୁରି ଗୁଣ୍ଡି କରି ଯେନ

କନାରେ ଗୁଡ଼ାଅ ଯତନେ ଥୋଇ ।

ଘା ମୁଖରେ ଦେଉଥିବ ଦେଇ ।

ଏଥକୁ ପଥି ଯେ ଯେବଣ ମତ ।

ଘିଅ ଘେନି ଭୁଞ୍ଜ ତବତ ଭାତ ।

ମଦରଙ୍ଗା ଶାଗ ବ୍ୟଞ୍ଜନ କରି ।

ଅଲଣା ଖାଇବ ଲୁଣ ନ ଭରି ।

ଦୀନକୃଷ୍ଣ ଦାସ କହିଲେ ଯାହା ।

ସୁବୁଦ୍ଧି ସାଧୁ ଜନେ ହେତୁକର ତାହା ।

କାମଳ ବ୍ୟଧି କରୁଥାଇ ଯେବେ ।

ତହିଁକି ପରିଗୁଣ ବିହିବା ଏବେ ।

ତୁଣ୍ଡ ମଧୁର ହୋଇ ଅନ୍ନ ନ ରୁଚେ ।

ଦେହରେ ତାପ ପୁରିଆଇ ନିଳେଥ ।

ବଡ଼ ବିକଳ ଯେ ବଥାଇ ପେଟ ।

ହସ୍ତ ଗୋଡ଼ ପୁଣ ହୋଇଥାଇ ମୋଟ ।

ଗର୍ଭ ପୋଡ଼ୁଥାଇ ପାହାନ୍ତି ବେଳେ ।

ମଳ, ଭୋକ, ବାଡ଼ି ନୁହଇ ଢାଳେ ।

କର ପାଦଅଣ୍ଟା ଶୁଳାଇ ହୋନ୍ତି ।

ଦେହ ବୁଲାଇ ଆସୁଥାଇ ବାନ୍ତି ।

ଏମନ୍ତ ଦେଖିବା ଯାହାର ଗାତ୍ର ।

ପ୍ରଥମେ ଦେହ କରାଇବା ଭେଦ ।

କାମଳ ବ୍ୟାଧି ଏ ଅଟଇ ଯାଣ ।

ଏଥକୁ ଔଷଧ ବିହିବା ଶୁଣ ।

ପ୍ରଥମେ ଭେଦ କରାଇବା ବାଡ଼ି ।

ମଧ୍ୟରେ ଦେବା ତିନିଦିନ ଛାଡ଼ି ।

ପୁଣି ଆନଦିନ କରିବା ଭେଦ ।

ତହିଁ ଉତାରେଣ ଦେବା ଓଷଧ ।

ପଳାଶ ମଞ୍ଜି କରାଇବା ଠୁଳ ।

ଗୋହିରା ପିପ୍ପଳି ଏ ତାଳ ମୂଳ ।

କୁଢ଼ କି ସାଳପନ୍ନି ନିରିବାଣି ।

ରକ୍ତ ଚିରାଇତା ଦଶମୂଳ ଆଣି ।

ପଳେ ଲେଖାଏଁ ସବୁଠାରେ ଘେନ ।

ଶୁଖାଇ କରି ଗୁଣ୍ଡା କର ଚୂର୍ଣ୍ଣ ।

ବତିସ ମାଣ ଯେ କରିବ ପାଣି ।

ହାଣ୍ଡିରେ ଭରି ଆଉଟିବ ପୁଣି ।

ଓଷଧ ଭରି ଆଉଟିବ ବେଗେ ।

ଗୁଡ଼ ପାଗ କରି ଯେମନ୍ତ ବାଗେ ।

ଦେହେ ଦେହ ଯେବେ ଲାଗିବ ଯଡ଼ି ।

ଏମନ୍ତ ହୋଇଲେ ଥୋଇବ କାଢ଼ି ।

ସେହି ହାଣ୍ଡିରେ ସେ ରହିଣ ଥିବ ।

ତ୍ରିକଟୁ ତିନିମାଢ଼ ତହିଁରେ ଦେବ

ପଞ୍ଚ ମାଢ଼ ତୁଲି ଖାଇବ ନିତି ।

ଏଥକୁ ସଂଯୋଗ କରିବ ପଥି ।

ସାଗ ଆମ୍ୱିଳ ବିବର୍ଜିତ କାଞ୍ଜି ।

ତବତ ଭାତ ଘୃତ ଘେନି ଭୁଞ୍ଜି ।

ଶୋଥବ୍ୟାଧି ଓଷଧ

ଶୋଥ ବ୍ୟାଧି ଥିବ ଯାହା ଦେଲେଣା ।

ତହିଁକି ଓଷଧ କହିବା ଶୁଣ ।

ଦଶପାଞ୍ଚ ମାଢ଼ କାଲୁରି ମୁତ ।

ପନ୍ଦର ମାଢ଼ କର ଛେଳି ମୁତ ।

ଜଡ଼ା ମାଲପା ମାଢ଼େ କର ଠୁଳ ।

ପିପ୍ପଳି ଘେନିମ ପନ୍ଦର ପଳ ।

ଶୁଣ୍ଠି ବାରପଳ ତହିଁରେ ମିଶା ।

ଦାସ କେରେଣ୍ଟା ପତର ବେନି ବିଶା ।

ଗଇସ ପତ୍ର ଦଶ ପଳ ଦେଇ ।

ବଗାଗେଣ୍ଡୁ ପାଞ୍ଚପଳ ମିଶାଇ ।(୧)

(୧) ଖ ପୋଥିରେ ଅଧିକ- ହରିତକି ପାଞ୍ଚପଳ ପୁରୋଇ ।

ଗଲଶ ପତ୍ର ଦଶପଳ ଦେଇ ।

ସଏନ୍ଧବ ତିନିପଳ ତହିଁରେ ଭରି ।

ସଏନ୍ଧବ ତିନିପଳ ତହିଁରେ ଭରି ।

ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଏହି ଭାବେ ଯେନ ।

ଶୁଖାଇ କରି ଗୁଣ୍ଡା କରି ଚୂର୍ଣ୍ଣ ।

ପ୍ରଥମ ଦିନରେ ଭକ୍ଷିବ ପଳେ ।

ଦ୍ୱିତୀୟ ଦିନ ଦୁଇତୋଳା ମୂଳେ ।

ଏକୋଇଶ ଦିନ ଖାଇବା ଯାଏ ।

ସବୁକୁ ଶୋଧନ କରିଥିବ କାୟେ ।

ପଥିକ ତବତ ଭାତ ଯୁଗତ ।

ତଉଣ କରିବ ବାଇଗଣ ପିତ ।

ଆବର କଲରା ମହୁର ଦେବ ।

ଆନ ବ୍ୟଞ୍ଜନ କେବେ ହେଁ ନ ଦେବ ।

ଏମନ୍ତ ପ୍ରକାରେ ପାଳିବ ଯେବେ ।

ଶୋଥ ବ୍ୟାଧି ଭଲ ହୋଇବ ତେବେ ।

ଦୀନକୃଷ୍ଣ ଦାସ କିରତି ଥାଉ ।

ହେତୁ କଲାଲୋକ ବୈଦ୍ୟ ହେଉ ।

ଯେବଣ ବଦ୍ୟ ପଢ଼ଇ ସାହସ୍ର ପାଠ ।

କେବେହେ ନ ଯାଇ ଅମଡ଼ା ବାଟ ।

ପ୍ରଥମେ ଦେଖିବ ନାଟିକା ଯାର ।

ଦୁତୀୟେ ଛୁତରେ ତଇଳ ଦେଇ

ତୃତୀଏ ବିହିବ ପାଞ୍ଚନ ଶିସ ।

ଚତୁର୍ଥେ ମଳୁକୁ ଦେବାକ ରସ ।

ଯେ ଯେତେ ବଇଦ୍ୟ ବୋଲାଇ ବଡ଼ ।

ବ୍ୟାଧି ଛାମୁରେ କେ ନୁହଇ ବଡ଼ ।

ଚଉଷଠୀ ରୋଗ ଘେନିଣ କାୟା ।

ନାନା ବ୍ୟାଧି ଘୋଟି ଅନନ୍ତ ମାୟା ।

ଛାଡ଼ିଲା ବୋଲି ନ କରିବ ପ୍ରତେ ।

କ୍ଷୁଦ୍ର ରୂପ ଧରି ଥାଇ ଗୁପତେ ।

ଅଗ୍ନିର ଶେଷ ଯେ ବ୍ୟାଧିର ଶେଷ ।

ଏ ଦୁଇକଥାକୁ ନାହିଁ ବିଶ୍ୱାସ ।

ଯେତେ ପ୍ରକାରେ ଉପୁଜଇ ନାଡ଼ି ।

ଅନ୍ତର୍ଗତ ବ୍ୟାଧି ନୁହଇ ବାଡ଼ୀ ।(୨)

(୨) ଖ ପୋଥିରେ ଅଧିକ ଅଛି- ରୋଗ

ମହାମାୟା କେ ପାରୁ କହି ।

ମୂତ୍ର ଦେଖିଲେ ହେଁ ପରତେ ନାହିଁ ।

ଦୃଷ୍ଟିରେ ଦେଖିଲେ ଧରି ନ ପାରି ।

ଅଦୋଷ୍ଟି କେହୁ ଭାବନା କରି ।

ସାହାସ୍ର ନ ପଢ଼ି ଯେ ବୋଲଇ ବୈଦ୍ୟ ।

ସେ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ବାଇରେ ହେଯ ।

ନାଡ଼ି ଲକ୍ଷଣ ବାୟାର ମତ ।

ଅନ୍ତର୍ଗତ ବ୍ୟାଧ କହିଲି ତଥ୍ୟ ।

ବ୍ୟାଧି ନ ଚିହ୍ନି ହୋଏ ମତିଭ୍ରମ ।

ବୈଦ୍ୟ ନୁହଇ ସେ ମଳୁକୁ ଯମ ।

ତିଳ ପ୍ରମାଣେ ଯେହେତୁ ମେଘ ଥାଇ ।

କ୍ଷଣକେ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ଘୋଟିଣ ଯାଇ ।

ବ୍ୟାଧିର ମହିମା କେ କରୁ ଶେଷ ।

କାଠରୁ ଯେସନେ ଅଗ୍ନିପ୍ରକାଶ ।

ଗୁପତେ ଥାଇ ନ ଜାଣନ୍ତି କେହି ।

କ୍ଷଣକେ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ପାରଇ ବହି ।

ସେହିମତି ଯେ ରୋଗର କଥା ।

ବଦ୍ୟ ଜନେ ଶୁଣି ନ ପାଅ ବ୍ୟଥା ।

ମନେ ଗର୍ବ କରି ନୋହିବ ଟାଣି ।

ଅନୁଭବ ଥିଲେ ବ୍ୟାଧିକି ଜାଣି ।

ଯେ ଯେତେ ବଦ୍ୟ ହୋଇଲେ ହଉ ।

ମୁତ୍ର ନ ଦେଖି ସେକି ଓଷଧ ଦେଉ ।

ପାଣିର ବାଡ଼ି ଯେ ପାରିବ ନାଡ଼ି ।

ତାହାବେଳେ ହୁଏ ଏ ବ୍ୟାଧି ବାଡ଼ି ।

ମଳୁ ନ ଦେଖି ଯେ ଓଷଧ ଦେଉ ।

ମଳୁର ହତ୍ୟାକୁ କାରେଣୀ ସେହୁ ।

ହସ୍ତରେ ନାଡ଼ି ପ୍ରଚରିବ ଏଣେ ।

ଛୁତରେ ପୁଣି ତୈଳ ଦେବ ତେଣେ ।

ଦୁଇ କଥାକୁ ଅନୁଭବ ଥିବ ।

ମଳୁର ଏ ବେନି ପଥ ଦେଖିବ ।

ସାହାସ୍ର ମତ ଏ ଅଟଇ ତିନି ।

ତେବେ ସେ ବ୍ୟାଧି କି ପାରଇ ଚିହ୍ନି ।

ଭାଷା କୁହାଇ ବଚନ ଶୁଣିବା ।

କେମନ୍ତ କୁହଇ ତାହା ଜାଣିମା ।

କେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ସେ କରଇ ଆସ ।

ପଚାରିଣ ବୁଝି ବ୍ୟାଧି ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ।

ପାଞ୍ଚ ପ୍ରକାରେ ବୁଝିବ ଏମତ ।

ପଞ୍ଚୁ ଭୁତରୁ ବ୍ୟାଧି ହୁଏ ଯାତ ।

ତୁମ୍ଭେ ବୋଲିବ ନ ଜାଣି ମୁଁ ଅବା ।

ଏଥକୁ ସଂଶୟେ ଫେଡ଼ି କରିବା ।

ପୃଥି ଆପ ତେଜ ଆକାଶ ବାଇ ।

ଯେଉଁ ଥାନରୁ ଯେ ଉଦୟ ହୋଇ

ନାଟିକା କଥା ଯେଉଁ କଥା ହେଜ ।

ପୃଥିରେ ବ୍ୟାଧି ସେ ବିଚାରି ବୁଝ ।

ମୁତ୍ର ଧରିଣ ଯେ ତଇଳ ଦେଇ ।

ଆବର ମହିମା ଅଟଇ ସେହି ।

ନେତ୍ର ପାତ ଯାହା କହିଲେ ତିଳେ ।

ତେଜର କଥା ଯେ ବୁଝିବା ପଳେ ।

ବଚନ ମାର୍ଗେ ଯେଉଁ କଥା କହେ ।

ବାୟୁର ଏ ଗୁଣ ପ୍ରକାଶ ହୋଏ ।

ଯେବଣ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ କରଇ ଆଶା ।

ଆକାଶ ଭୁତର ଏମନ୍ତ ଭାଷା ।

ପଞ୍ଚ ପ୍ରକାରେ ଯେ ଯାଣଇ ଗୁଣ ।

ତାହାକୁ ଲେଖିବା ବିଷ୍ଣୁ ସଙ୍ଗେଣ

ବ୍ୟାଧି ଭଲ ମନ୍ଦ ଜାଣଇ ସେହୁ ।

ବଦ୍ୟ ନାରାୟଣ ଅଟଇ ସେହୁ ।

ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଛାମୁରେ କହି ।

ବିଚାରି ମଳୁକୁ ଓଷଧ ଦେଇ ।

ଏଥି ଯେଉଁ ମଳୁ ହୋଇବ ନାଶ ।

ବଦ୍ୟକୁ ଆଉ ନ ହୋଇ ଦୋଷ ।

ମନେ ନ ଧରିବ ମୋହର ଦୋଷ ।

ପଣ୍ଡିତ ଜନେ ନ ଧରିବା ରୋଷ ।

ପ୍ରାଣି ବ୍ୟାଧିରୁ ତରିବା ପାଇଁ ।

ଧର୍ମ ପଛ ଘେନି ଅଛି ମୁଁ ବହି ।

ସଂସାରେ କେହି ଚିର ନୋହେ କିନା ।

ପାପ ପୁଣ୍ୟ ଘେନି ବଣିଜ ସିନା ।

ଯାହା ଅରଜିବ ତାହା ଭୁଞ୍ଜିବ ସେହି ।

କାହାରି ସଙ୍ଗତେ ନ ଯିବ କେହି ।

ଅର୍ଥ ପଦାର୍ଥକୁ ମନେ ନ କର ।

ପ୍ରାଣୀକି ଏକା ଉପକାର କରେ ।

ନାନା ବ୍ୟାଧି ଘେନି ଏ ଦେହ ଗୋଟା ।

ଜୀବନ ଯେସନ ପାଣି ଫୋଟକା ।(୧)

(୧) ଖ ପୋଥିରେ - ପାଣିର ଫୋଟା

ମାନବ ଜନ୍ମ ଯେ ହୋଇଲି ମୁହିଁ ।

କ୍ରିତି ଥାଉ ଏକା ସଂସାରେ ରହି ।

ଅନୁଭବ ଥିବ ଯେବଣ ଲୋକ ।

ଏ ସାସ୍ର ପଢ଼ିଲେ ହୁଏ ବିବେକ ।

ସଂସାରେ ଯେତେ କବିମାନେ ଥିଲେ ।

ବଦ୍ୟ ସାହାସ୍ର କେହି ନ କହିଲେ ।

ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଉପକାର ଯାହା ।

କେହୁଣି କବି ତ ନ କଲେ ତାହା ।

ଏ ଦେହ ଘେନି ସବୁ ହୋଏ ସାଧିଏ ।

ଏଥକୁ କଳଙ୍କ ହୋଇଥାଏ ବ୍ୟାଧି (୨)

(୨) ଖ ପୋଥିରେ ଅଧିକ- ବ୍ୟାଧି ପୀଡ଼ା କଲେ ମଣିଷ ମରି ।

ଔଷଧ ଦେଲେ ଧାତିକାରେ ତାରି

ଦେଇଥିଲେ ସିନା ସାଧିବ ଜ୍ଞାନ ।

ୟେଥକୁ କେହି ତ ନ କଲେ ମନ ।

ବାରବରତ ଯେ ଲୋକ ଆଚାର ।

ଦେହ ଥିଲେ ସିନା ସବୁ ବିଚାର ।

ୟେ ଦେହ ଯେବେ ବ୍ୟାଧି ଯୋଗେ ଯିବ ।

କାହାକୁ ଘେନି ସେ ସଂସାରେ ଥିବ ।

ଆଇଷ୍ୱ ପୂରିଲେ ସେ ସହଜେ ଯାଇ ।

ସେ କଥା କାହାରି ଆୟତ ନୋହି ।

ବତା ଭିଡ଼ିଲେ ବାଡ଼ ଯେହ୍ନେ ଆଣ୍ଟ ।

ଦେହ କଥା ହିଁ ସେହିମତି ମୋଟ ।

ଦେହ ଥିଲେ ସବୁ ହୁଅଇ ସାଧି ।

ୟେଥକୁ କଳଙ୍କ ହୋଇଲା ବ୍ୟାଧି ।

ବ୍ୟାଧିକି ଓଷଧ ସେହି ସଂଯାତ ।

ସମୁଦ୍ରେ ଯେସନ ନାବ ଯୋଗତ ।

ସୂର୍ଯେ ଉନ୍ଦେ ହୋଇଲେ ତିମିରି ସତ ।

ବ୍ୟାଧିକି ଓଷଧ ସେହିକି ସଂଯାତ ।

ବିଚାରି କରି ମୁଁ ଯୋଡ଼ିଲି ଯାହା ।

ମୁନିମାନେ ମତେ କହିଲେ ଯାହା ।

ସେ ଘେନି ପରତେ ପାଇଲି ଚିତ ।

ଓଷଧମାନଙ୍କୁ ଯୋଡ଼ିଲି ଗୀତ ।

ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଉପଗାର ପାଇଁ ।

ବଦ୍ୟ ସାହାସ୍ର ଏକେ ଦେଲି କହି ।

ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପଦ୍ମ ଚରଣ ।

ଶିଶୁମତି କୃଷ୍ଣଦାସ ଶରଣ ।

ଆହେ ସୁଧିଜନମାନେ ଶୁଦ୍ଧ ଅଶୁଦ୍ଧ ପୁରୋଇ ଏ ବଦ୍ୟସାସ୍ର ପଢ଼ିବ ।

ଲେଖନକାର ଦୋଷ ନ ଧରିବ ।

ଯଥା ଦୃଷ୍ଟି ତଥା ଲେଖନ । ଏ ବଦ୍ୟ ସାହାସ୍ର ସଦା ଜୟେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ।